Period od X do XII vijeka u jevrejskoj se istoriografiji obično naziva Zlatnim dobom Španije. Na žalost, pod uticajem kršćanskih prodora sa sjevera, muslimanski vladari ovog visoko-rafiniranog kalifata posižu, u cilju osnaživanja države, za uvoženjem svježe krvi iz susjedne sjeverne Afrike. Uvezeni borci, neurbanizovana beduinsko-berberska plemena, međutim, silom preuzimaju vlast u zemlji – a, ubrzo, dekretom, ukidaju u arapskoj Španiji sve religije osim Islama. Mnogi Jevreji i hrišćani, prinuđeni da žive kao muslimani, bježe u trpeljivije zemlje. Bio je to prvi talas jevrejskog iseljavanja iz Španije. Otad pa nadalje sunce arapsko-jevrejske Španije polako ali sigurno zalazi. Dekret o ukidanju drugih religija naknadno je poništen – ali arapska Španija nikada više nije postigla nekadašnj stepen tolerancije i razvitka. Novo razdoblje prosperiteta pod okriljem hrišćanskih vladara (poput kralja Pedra koji stolovaše u Toledu - ili Alfonsa nazvanog Mudrim) na sjeveru samo je predah do masovnih prisilnih pokrštavanja koja obilježavaju konac XIV vijeka na iberijskom poluostrvu. 1492 godine, reconquista (tako se na Kastiljanu naziva ponovno osvajanje poluostrva) je uspješno okončana. Padom Granade cijeli poluotok je vraćen pod hrišćansku vlast. Hiljade iberijskih muslimana protjerani su sa svojih vjekovnih ognjišta – a ubrzo će im se pridružiti i Jevreji. U nastupu (sada kršćanskog) fundamentalizma los reyes catolicos (katolički kraljevi), Fernando od Aragona i Izabela od Kastilje, donose dekret kojim se svim Jevrejim Španije ostavljaju tri mjeseca da promjene ili vjeru ili zemlju. Kao što su nekada tražili lijeka islamskom fanatizmu u okrilju Hrišćanstva - tako sada velika većina španjolskih Jevreja nalazi sigurnost pod okriljem Turskog Carstva koje je tada bilo u najvećem usponu. Legenda kaže da je sultan Bajazit, kada su mu španski poslanici pri porti hvalili mudrost Ferdinanda i Izabele, njihove priče doveo u sumnju riječima: Teško mije da povjerujem u mudrost čovjeka koji je izognom ovog poštenog i radinog svijeta osiromašio svoje - a obogatio moje kraljevstvo.
Tako su, eto, Španjoli ili Sefardi (od hebr. Sefarad = Španija) stigli u ogromno Tursko carstvo – te, na koncu, i u Bosnu koja je, tada, bila jedna od njegovih provincija. Prvih par stotina godina njihovog boravka u Turskom carstvu uopšte – te u Bosni napose, Sefardi su bili, narodnim jezikom rečeno, sami sebi rod. Veze unutar grupe (zajednička svijest, zajednički jezik, kultura, tradicija i religija) bile su daleko jače od spona koja su se razvijale između Sefarda i domicilnih balkanskih etno-skupina. Razlike između Jevrejina i hrišćanina ili Jevrejina i muslimana iz Bosne u to su vrijeme još uvijek bile mnogo veće nego li razlike između dva Jevrejina sa dva različita kraja carstva. Kasnije, postepeno, dugim sjedenjem u različitim pokrajinama carstva, postepeno jačaju veze Jevreja sa pojedinačnim prostorima – kao i sa drugim etničkim skupinama koje ih nastanjuju. S postepenim propadanjem Turskog carstva i sa stvaranjem novo-oslobođenih nacionalnih država na Balkanu jedinstveni sefardski svijet definitivno prestaje da postoji. Gubeći veze jednih s drugima, Sefardi postaju sve upućeniji na svoje loko-okruženje. Njihovo blagostanje na Balkanu koje više ne zavisi od odnosa sa portom – sada sve više zavisi od odnosa sa vladajućom etničkom grupom (u mono-etničkim državama) ili sa drugim etničkim grupama (u više-etničkim zajednicama). U to vrijeme (negdje prije – a negdje kasnije) u svim jevrejskim zajednicama na Balkanu jevrejsko-španjolski jezik polako se povlači pred jezikom zemlje, tradicija uzmiče pred modernom – a tradicionalno jevrejsko obrazovanje biva zamijenjeno zapadnim, evropskim.
Proces "nacionalizacije" Jevreja koji je u Bosni otpočeo u posljednjim decenijama turske uprave definitivno je završen u vrijeme austro-ugarske okupacije. Prvu Jugoslaviju bosanski Jevreji dočekali su sa već razvijenim identitetom posebne grupe u svjetskom Jevrejstvu i posebne grupe u Bosni. Djelovanje Isaka Samokovlije vezano je upravo za ovaj period u kome su bosanski Jevreji već uveliko bili modernizovani i poprilično asimilovani. Interesantno je, međutim, da je prvi među Sefardima koji se odlučio da stvara na jeziku sredine (a ne na maternjem Ladinu), ipak, više i radije pisao o nekadašnjim jevrejskim tipovima, o nekadašnjim Sefardima čiji je identitet bio neupitan, samosvijest nešto što se samo po sebi podrazumijevalo – a posebnost zaštićena visokim bedemima drugog jezika, drugačije vjere, drukčijih nada i strahova i drukčije sudbine. Samokovlijini likovi su nesumnjivo sefardski, jevrejski – ali je njihova poetika, njihova tragika duboko bosanska. Literatura koju se Sefardi (pa i Sefardi u Bosni) stvarali na jevrejsko-španjolskom jeziku mnogo je vedrija, anegdotskija i folklorističnija od atmosfere sudbinske osujećenosti i dubokog autizma kojom odiše svijet koji je vlastitim junacima skrojio Samokovlija. Sklonost "orjentalnim manama": fatalizmu i fantaziji, pasivnost i nesposobnost komunikacije, samodostatnost, samoupućenost – i prije svega sebeusresređenost karakteristika je mnogih Samokovlijinih likova. Takav je Samuel, takva je Saruča, takav je Papučo – na koncu, unekoliko je takav i sam Samokovlija (vidi "autobiografske" priče poput Davokinih pripovjedanja autoru – ili priče Jevrejin koji se subotom ne moli Bogu) – ali niko više od Rafe "Simhinog".
