Sarajevska Hagada Dokumentacija Ivana Ninica I Ane Somlo Nin
Jedinstvenost Sarajevske hagade
O iluminiranoj rukopisnoj knjizi Sarajevske hagade se često piše. Vrednost originala procenjena je na osam miliona američkih dolara. Bilo bi zanimljivo znati po kojoj ceni je otkupljena krajem 19. veka - 1894, od osiromašene sefardske porodice Koen. Zahvaljujući toj prodaji, Sarajevska hagada je ušla u istoriju. Četiri godine kasnije, 1898, ekspert za jevrejske liturgijske tekstove, Heinrich Mueller, i istoričar umetnosti, Julius von Schlosser, objavljuju u Beču knjigu pod naslovom Die Haggadah von Sarajevo. Svet se upoznaje sa, do tada, nepoznatim blagom.
Me|utim, sem uzgred, u okviru tekstova o iluminiranim rukopisima, ovom kodeksu se nije posvećivala posebna pažnja. O njemu su najviše pisali D. Kaufmann, A. Scheiber, B. Narkiss, V. Nedomački i C. Roth.
Tek 1953. godine, poznati istoričar umetnosti u Beogradu, Svetozar Radojčić objavljuje tekst o Hagadi u časopisu JUGOSLAVIJA, na nekoliko jezika, sa sedam ilustracija u koloru.
Trudom Izdavačkog zavoda Jugoslavija (Zavod je imao pravo štampanja i objavljivanja Hagade u celom svetu, na osnovu odluke ondanjih državnih organa), a pre svega književniku Otu Bihaljiju Merinu, Sarajevska hagada je objavljena 1962/63. godine na engleskom, hebrejskom, nemačkom, španskom i srpsko-hrvatskom jeziku sa 84 priloga i predgovorom Sesila Rota na 44 strane. Sarajevska hagada postaje svetsko otkriće me|u sačuvanim sefardskim iluminiranim rukopisima 14. veka. Kolori su štampani u Francuskoj, a tekst i povez cele knjige završen je u Beogradskom izdavačko-grafičkom zavodu.
Ova bogata riznica ilustracija i liturgijskih tekstova ni ovim izdanjem ne uspeva da bude objavljena u potpunosti. Izdavači su stavili naglasak na iluminirani deo knjige, zanemarujući liturgijski.
Tek 1983. godine ukazala se mogućnost za objavljivanje novog štampanog izdanja Sarajevske hagade. Izdavačka kuća Prosveta (u okviru koje sada deluje Izdavački zavod Jugoslavija, kao posebna redakcija) u Beogradu i sarajevski izdavač Svjetlost, odlučili su da objave novo štampano izdanje Hagade.
S obzirom da sam u Prosveti bio urednik me|unarodnih koprodukcija, pružila mi se prilika da upravo ja priredim novo izdanje Sarajevske hagade.
Moja koncepcija bila je jednostavna: objaviti knjigu kao vernu kopiju iluminiranog rukopisa Hagade. U Zemaljskom muzeju u Sarajevu pregledao knjigu sam, izmerio dimenzije i sa fotografima Muzeja, Gojkom Sikimićem i Miodragom Radovanovićem, dogovorio se da snime u koloru svaku stranu, čak i one koje su prazne. Sem poveza, rukopis je bio vrlo dobro sačuvan.
Knjiga se pojavila pola godine kasnije. Prvo potpuno izdanje Sarajevske hagade! Knjiga je imala 284 strana iluminiranog dela, u tvrdom povezu i brošuru od 40 strana, sa objašnjenjima beogradskog judaiste Eugena Verbera.
Razlika izmedju izdanja 1962/63. i ovog iz 1983. je sledeća:
U izdanju iz 1983. godine prazne strane su delovale kao da su štampane na koži, a ne na papiru i time je dočaran izgled originala. U prvom izdanju prazne strane nisu snimljene, već je jedna ista umnožena i stavljana tamo gde je u rukopisnoj verziji bila prazna strana. Zadržane su i sve mrlje i dečja škrabanja, nastala vekovnom upotrebom rukopisa.
U novom izdanju nalazi se 16 strana, izmedju 40. do 48. lista, kojih nema u prethodnom. Na tim stranicama je poema, štampana u više boja u stilu pijut, verske poezije, sa refrenima Pesah Micraim i Pesah dorot, koja govori o spasenju Jevreja iz egipatskog ropstva. Dalje, u tekstu svaki drugi red počinje rečju erec, a kao završnica je citat iz Pesme nad pesmama. Šesnaesta strana zaokružuje se iluminacijom reči kakatuv i stablom sa listovima vinove loze.
Najznačajnija razlika izme|u izdanja 1962/63. i 1983. godine je objavljivanje 102 strane liturgijskog teksta. Nisu poznati razlozi zbog kojih su priredjivači izdanja iz 1962. izostavili taj deo knjige. Mogu da budu finansijske prirode, a moguće je da su oni želeli, pre svega, da naglase lepotu iluminacija.
Me|utim, za istraživače jevrejske književnosti i judaistike ovaj deo knjige je prava riznica. Sarajevska hagada je zbornik verskog pesništva iz zlatnog doba sefardske literature, u kome se nalaze pesme Jehude Halevija, Jichaka ben Jehude Ibn Gijata, Šlomoa ibn Gvirola i Avrahama ben Meira ibn Ezre, kao i molitve koje su se pevale tada, a i danas, za vreme Pesaha. Ova jedinstvena kolekcija stihova, kojih nema u drugim Hagadama, ukazuje kako je špansko-jevrejska zajednica slavila Pesah pre 1492. godine.
Odeljenje umetničkih knjiga Muzeja Israel dodelilo je izdanju Sarajevske hagade iz 1983. godine prvu nagradu na Sajmu knjiga u Jerusalimu 1985. godine, od 200 prispelih knjiga, "zbog nivoa umetničkog dostignuća i autentičnosti dočaravanja lepote izvora".
Sarajevska hagada iz 1983. godine osigurava trajnost ovog izdanja i svi budući reprinti su samo njegove kopije.
Ivan L Ninić
