Ivan Ninić
Reprinti Sarajevske hagade
O Sarajevskoj hagadi se često piše. Najavljuje se i novi reprint ovog iluminiranog kodeksa. Njegova vrednost je utvrdjena na osam miliona američkih dolara. Bilo bi zanimljivo znati po kojoj ceni je otkupljen krajem 19. veka, 1894, od osiromašene sefardske porodice Koen. Zahvaljujući tom činu, Sarajevska hagada je ušla u istoriju. Četiri godine kasnije, 1898, ekspert za jevrejske liturgijske tekstove, Heinrich Mueller, i istoričar umetnosti, Julius von Schlosser, objavljuju u Beču knjigu pod naslovom Die Haggadah von Sarajevo. Svet se upoznaje sa, do tada, nepoznatim blagom.
Medjutim, sem uzgred, u okviru knjiga o drugim iluminiranim rukopisima, ovom kodeksu se ne posvećuje posebna pažnja. O njemu najviše pišu D. Kaufmann, A. Scheiber, B. Narkiss, V. Nedomački i C. Roth.
Tek 1953. godine, poznati istoričar umetnosti u Beogradu, Svetozar Radojčić i Izdavačko-publicistički zavod Jugoslavija daruju ovom rukopisnom kodeksu posebno izdanje, Haggadah of Sarajevo, sa sedam ilustracija u koloru.
Trudom te izdavačke kuće, a pre svega književniku Oto Bihalji Merinu, Jugoslavija objavljuje 1962. godine na engleskom, hebrejskom, nemačkom, španskom i srpsko-hrvatskom jeziku The Sarajevo Haggadah, sa 84 priloga i predgovorom Cecila Rotha na 44 strane. Sarajevska hagada postaje svetsko otkriće medju sačuvanim sefardskim iluminiranim rukopisima 14. veka. Kolori su štampani u Francuskoj, a tekst i povez cele knjige je završen u Beogradu.
Ova bogata riznica ilustracija i liturgijskih tekstova ni ovim izdanjem ne uspeva da bude objavljena u potpunosti. Izdavači su stavili naglasak na iluminirani deo knjige, zanemarujući liturgijski.
Tek 1983. godine ukazala se mogućnost za novo izdanje Sarajevske hagade. Izdavačka kuća Prosveta u Beogradu i sarajevski izdavač Svjetlost, odlučili su da je objave u novom izdanju.
S obzirom da sam u Prosveti bio urednik medjunarodnih koprodukcija, pružila mi se jedinstvena prilika da priredim novo izdanje Sarajevske hagade.
Moja koncepcija bila je jednostavna: objaviti knjigu kao vernu kopiju Hagade. U Zemaljskom muzeju u Sarajevu detaljno sam pregledao knjigu, izmerio je i sa fotografima Muzeja, Gojkom Sikimićem i Miodragom Radovanovićem, dogovorio se da snime u koloru svaku stranu, čak i one koje su prazne. Sem poveza, rukopis je bio vrlo dobro sačuvan.
Knjiga se pojavila pola godine kasnije. Prvo potpuno izdanje Sarajevske hagade! Knjiga je imala 212 strana iluminiranog dela, posebno u tvrdom povezu i brošuru od 40 strana, sa objašnjenjima beogradskog judaiste Eugena Verbera.
Razlika izmedju izdanja 1962. i ovog iz 1983. je sledeća:
U izdanju iz 1983. godine prazne strane su delovale kao da su štampane na koži, a ne na papiru i time je dočaran izgled originala. U prvom izdanju prazne strane nisu snimljene, već je jedna ista umnožena i stavljana tamo gde je u rukopisnoj verziji bila prazna strana. Zadržane su i sve mrlje i dečja škrabanja, nastala vekovnom upotrebom rukopisa.
U novom izdanju nalazi se 16 strana, izmedju 40. do 48. lista, kojih nema u prethodnom. Na tim stranicama je poema, štampana u više boja u stilu pijut, verske poezije, sa refrenima Pesah Micraim i Pesah dorot, koja govori o spasenju Jevreja iz egipatskog ropstva. Dalje, u tekstu svaki drugi red počinje rečju erec, a kao završnica citat iz Pesme nad pesmama. [esnaesta strana zaokružuje se iluminacijom reči kakatuv i stablom sa listovima vinove loze.
Najznačajnija razlika izmedju izdanja 1962. i ovog iz 198
3. godine je objavljivanje 102 strane liturgijskog teksta. Nisu mi poznati razlozi zbog kojih su priredjivači izdanja iz 1962. izostavili taj deo knjige. Mogu da budu finansijske prirode, a moguće je da su oni želeli, pre svega, da naglase lepotu iluminacija, a da ih je tekstualni, liturgijski deo manje zanimao.
Medjutim, za istraživače jevrejske književnosti i judaistike ovaj deo knjige je pravi majdan. On je zbornik verskog pesništva iz zlatnog doba sefardske literature, u kome se nalaze pesme Jehude Halevija, Jichaka ben Jehude Ibn Gijata, Šlomo ibn Gvirola i Avrahama ben Meira ibn Ezre, kao i molitve koje su se pevale tada, a i danas, za vreme Pesaha. Ova jedinstvena kolekcija stihova, kojih nema u drugim Hagadama, ukazuje kako je špansko-jevrejska zajednica slavila Pesah pre 1492. godine.
Odeljenje umetničkih knjiga Muzeja Israel dodelilo je ovom izdanju Sarajevske hagade prvu nagradu na Sajmu knjiga u Jerusalimu 1985. godine, od 200 prispelih knjiga, "zbog nivoa umetničkog dostignuća i autentičnosti dočaravanja lepote izvora".
Sarajevska hagada iz 1983. godine osigurava trajnost ovog izdanja i svi budući reprinti biće samo njegove kopije.