PREDGOVOR
Nastankom jugoslovenske krize 1991-1996. godine, interesovanje za ratne zločine je naglo izbilo u prvi plan; pokazali su ga ne samo šira javnost, mediji, političari, nego i krivičnopravna nauka. Gotovo isključivo, interesovanje je bilo ograničeno samo na ratne zločine izvršene za vreme trajanja jugoslovenske krize i građanskih ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Međutim, ratni zločini izvršeni za vreme Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije, 19411945. godine, već decenijama nisu predmet izučavanja krivičnopravne nauke.
Razmatrajući problematiku ratnih zločina izvršenih u Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata, može se konstatovati da ona sa krivičnopravnog aspekta nije dovoljno obrađena. Najviše je obrađivana u udžbenicima krivičnog materijalnog prava i međunarodnog javnog prava, zatim u komentarima krivičnih zakonika, kao i u malobrojnim člancima, raspravama i prikazima. Retke su knjige, monografije ili druga sistematska dela koje obrađuju ovu problematiku. Isti tretman je imala i sudska praksa.
Do sada je u zbirkama sudskih odluka ili drugim knjigama, monografijama ili pravnim časopisima objavljeno svega tridesetak sudskih presuda koje se odnose na ratne zločine (i one samo u izvodima). Ne treba posebno naglašavati da je ovaj broj objavljenih sudskih presuda nedovoljan za bilo kakvo ozbiljnije proučavanje sudske prakse vezane za ratne zločine.
U mnogim drugim državama postoje čitave zbirke sudskih odluka o ratnim zločinima vezanim za Drugi svetski rat. Kao primer, navodimo samo jednu od zaista obimnih zbirki sudskih presuda o ratnim zločinima, objavljenu u petnaest knjiga.
Zašto su krivična dela ratnih zločina u našoj krivično-pravnoj nauci i literaturi imala ovako neadekvatan tratman, nije nam poznato, niti u našoj literaturi postoji bilo kakav nagoveštaj ili odgovor na ovo pitanje. Verovatno je da se po završetku rata smatralo da su krivična dela ratnih zločina nastalih u ratu presuđena odmah posle završetka Drugog svetskog rata i da interesovanje nauke i sudske prakse za njih više nije prioritetno. Nauka krivičnog prava i sudska praksa su se tada angažovale na proučavanju, obradi i publikovanju aktuelnih krivičnih dela, počev od krivičnih dela protiv života i tela, protiv društvene i privatne imovine, protiv privrede, opšte sigurnosti ljudi i imovine i dr.
Ovakav pragmatičan stav je u to vreme bio sasvim opravadan zahtevima aktuelne sudske prakse, jer su navedena krivična dela postala brojna i bila u stalnom porastu i sa određenim problemima vezanim za sudsku praksu. S druge strane, u pitanju je bila nova država, nastala posle Drugog svetskog rata, s novim Krivičnim zakonikom iz 1951. godine, u kojem se nalazio veliki broj potpuno novih krivičnih dela, s novim formulacijama, pa su postojale potrebe za proučavanjem, obradom, komentarisanjem i publikovanjem tih novih krivičnih dela, kao i aktuelne sudske prakse.
U ovoj knjizi zbirci sudskih presuda sakupljene su presude Vojnog suda Jugoslovenske armije u Beogradu, Kragujevcu, Novom Sadu, Subotici i Vrhovnog vojnog suda Jugoslovenske armije u Beogradu. Navedene presude su izrečene nemačkim generalima, oficirima, podoficirima i vojnicima za ratne zločlne izvršene 1941-1945. godine u Jugoslaviji. Napominjemo da ove presude do sada nisu bile objavljivane u našoj krivičnopravnoj literaturi.
U arhivi Vrhovnog vojnog suda u Beogradu se nalaze presude izrečene izvršiocima ratnih zločina za vreme Drugog svetskog rata 19411945. godine u Jugoslaviji. Sudske presude se odnose na okupatorske oficire i vojnike (nemačke, italijanske, bugarske i mađarske), kao i na njihove domaće saradnike i pomagače (ustaše, domobrane, slovenačke kvislinge, četnike, nedićevce, ljotićevce, baliste i dr.). Pregledajući i proučavajući navedene presude, kao i sudske upisnike i registre, konstatovao sam da više presuda nedeetaje, iako su uredno i propisno upisane i zavedene u navedenim upisnicima i registrima. Pored presuda nemačkim ratnim zločincima, među presudama koje nedostaju najviše je onih koje se odnose na ustaške ratne zločince. Obavešten sam da su pojedine presude u proteklih pedesetak godina i uništavane. Razlozi uništavanja su bili navodna ratna opasnost, protek roka čuvanja (od deset do petnaest godina), smeštajni prostor, preseljenja i sl. Ne treba mnogo objašnjavati, obrazlagati i komentarisati opravdanost ovih tzv. „razloga" za uništavanje ove izuzetno važne istorijske građe. Nadalje, u proteklom periodu su pojedine presude pojedinci uzimali na pozajmicu, najviše radi proučavanja, pisanja raznih knjiga, zbornika, članaka, prikaza, komentara, feljtona i sl., ali ih nisu više vraćali. Mnogim presudama je izgubljen trag. Van svake sumnje, ove presude je trebalo trajno čuvati kao istorijsku građu, da bi sve buduće generacije mogle da ih neposredno i izvorno koriste. Ne mogu se oteti utisku da jeu nekim slučajevima postojala i namera prikrivanja podataka o izvršenju masovnih ratnih zločina. Jer, kako drugačije objasniti uništavanje dragocene istorijske građe.
Pregledao sam oko hiljadu presuda koje se odnose na nemačke okupatore, i po sopstvenom izboru odabrao određen broj sudskih presuda koje su izrečene nemačkim oficirima i vojnicima. Razume se da je izbor presuda subjektivna odluka priređivača, koja može biti podložna kritikama. Nastojao sam da u ovim presudama obuhvatim ratne zločine izvršene protiv civilnog stanovništva, ratnih zarobljenika, ranjenika i bolesnika, izvršene u raznim vremenskim periodima između 1941. i 1945. godine.
Prva presuda navedena u ovoj knjizi je presuda Aleksandru Leru, generalpukovniku nemačke vojske, koji je kao komandant vazduhoplovne flote IV organizovao i započeo vazduhoplovni napad na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine, kada su nemilosrdno bombardovani Beograd i ostali gradovi, i ubijeno na desetine hiljada civila, razoren veliki broj zgrada, uništeni mnogi privredni objekti, bolnice, škole, vodovodi, električne centrale, saobraćajnice, kulturni spomenici, kao i čitav niz drugih civilnih objekata. Dalje su donesene presude raznim oficirima, podoficirima i vojnicima nemačke okupatorske vojske koji su bili naredbodavci ili neposredni izvršioci masovnih ratnih zločina. Presude su navedene u svom izvornom obliku, bez ispravljanja. Nije pravljena podela ili razvrstavanje presuda prema materiji, jer sve manjeviše sadrže ratne zločine protiv civilnog stanovništva, ratnih zarobljenika, ranjenika i bolesnika. Izvršena je samo hronološka podela, prema godinama izvršenja ratnih zločina.
Bez namere da komentarišem navedene sudske presude, što i nije svrha ove zbirke, i što ostaje da učine kompetentni naučnici i praktičari, želim da navedem nekoliko napomena. Pre svega, ovim presudama je utvrđen i zapisan sav zločinački karakter agresivnog rata protiv Jugoslavije, koji je vojska nacističke Nemačke započela već prvih dana po napadu 6. aprila 1941. godine. Taj zločinački karakter je ispoljen u masovnim ratnim zločinima protiv civilnog stanovništva, ratnih zarobljenika, ranjenika, bolesnika, sistematskim uništavanjem privrede, infrastrukture, kulturnih i istorijskih spomenika i traje u kontinuitetu sve vreme okupacije Jugoslavije, sve do poslednjih dana Drugog svetskog rata, do maja 1945. godine. Bez obzira što je svima bilo jasno da je fašistička Nemačka izgubila rat i da će morati da položi račune za sva nedela koja je izvršila.
Iako se u ovoj zbirci nalazi neveliki broj presuda koje se odnose na ratne zločine izvršene u toku Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, nadam se da će one doprineti da naša stručna javnost, pre svega praktičari (sudije, javni tužioci, advokati i dr.), kao i naučnici iz oblasti krivičnog prava, na neposredan način saznaju za jugoslovensku sudsku praksu u presuđivanju ratnih zločina. Pored stručne, ova zbirka će koristiti i široj javnosti, zatim naučnicima, istoričarima, publicistima, kriminolozima, sociolozima, politikolozima, psihijatrima, psiholozima, novinarima i svima drugima koji su zainteresovani za ratne zločine. Zatim, ove presude imaju i istorijsku vrednost, jer predstavljaju nezaobilaznu građu za proučavanje Drugog svetskog rata i nemačke okupacije Jugoslavije.
Nadam se da sam ovom zbirkom presuda uspeo da otrgnem od zaborava bar mali deo stravičnih, masovnih i nazapamćenih ratnih zločina koje je nemački okupator vršio za vreme Drugog svetskog rata u Jugosla„ viji, a koji su poslednjih pedesetak godina bili neopravdano zapostavljeni u našoj pravnoj literaturi. Činjenica je da mlađe generacije, koje su rođene posle Drugog svetskog rata, nisu dovoljno upoznate s ratnim zločinima nemačkih okupatora. Zatim, da i tzv. međunarodna zajednica, zbog promene političkih snaga u svetu tokom poslednjih decenija, više ne spominje tragiku i ratne zločine Drugog svetskog rata. Užasi ovog rata polako ali sigurno padaju u zaborav. Vidno je nastojanje da se ratni zločini koji su izvršeni za vreme jugoslovenske krize predstave kao nešto najstravičnije, i da se na taj način zaborave ratni zločini počinjeni u Drugom svetskom ratu. Maltene jedini koji u kontinuitetu podsećaju svetsko javno mnjenje na ratne zločine izvršene za vreme Drugog svetskog rata jesu Jevreji. U obeležavanju svog istrebljenja i stradanja holokausta, niko im se nije suprostavio ili pokušavao da zločine prepusti zaboravu. No, i za to postoji objašnjenje politički položaj koji imaju Izrael i Jevreji u SAD je izuzetno jak.
S druge strane, osećao sam obavezu da priredim ovu zbirku ne samo iz profesionalnih razloga jednog krivičara i međunarodnog pravnika, koji se decenijama bavio ovom problematikom, već i obavezu prema stotinama hiljada jugoslovenskih nevinih žrtava nemačkih ratnih zločina. Takođe, obavezivalo me je i to što sam bio savremenik ovih masovnih ratnih zločina, kao i suđenja nacističkim zločincima.
Beograd, 5. avgust 2008.
Dr Đorđe N LOPIČIĆ