Nenad Pejić
HLADNI MIR
Dragana Štavljanina
Radio Slobodna Evropa, Prag
i Čigoja štampa, Beograd
Prije izvesnog vremena je komisija Evropske Unije objavila rezultate istraživanja o ratu izmedju Gruzije i Rusije. Ovaj 1.100 stranica dug dokument dokazuje da je Rusija poslala vojnike u Južnu Osetiju prije nego što je rat počeo, da je napad na Gruziju i okupacija nezakonita, da je uništavanje objekata i etničko čišćenje odmah nakon osvajanja teritorija nezakonito, da ni Abhazija ni Južna Osetija nisu imale pravo na progla-šavanje neovisnosti, te da je njihovo priznanje od Rusije nezakonito..…Izvještaj istovremeno kaže da je Gruzija bila ta koja je ispalila prve hitce, da je to uradjeno bez razloga, da je gruzijska opsesija neopravdana….
I Moskva i Tbilisi su predstavili ovaj izvještaj svojoj javnosti kao svoj trijumf i objavili samo one dijelove koji njima idu u prilog. “Gruzija je počela rat” – grmili su ruski mediji, a u Gruziji su naglašavali da je Rusija okupirala teritoriju Gruzije nezakonito, te da regioni Gruzije nemaju pravo na neovisnost.
Ovakva manipulacija sopstvenim stanovništvom nije ništa novo ni u ovom “zamrznutom sukobu” niti u slučaju drugih sličnih sukoba – Transdnjestrije (dijela Moldavije), Nagorno Karabaha (Armenija okupirala teritoriju Azerbejdžana), Kosova (nekad dio Srbije danas neovisna država, ali još ne članica UN-a). U svim tim primjerima jedna je strana isticala samo jedan, a druga samo drugi dio istine.
Knjiga Dragana Štavljanina, „Hladni mir: Kavkaz i Kosovo“ je vrlo uspješan pokušaj da se čitaocu ponude činjenice u vezi sa zamrznutim sukobima, da se – ponovo na nivou činjenica – ponude istorijski uzroci konflikata. Dragan Štavljanin analizira sve te, decenijama duge, sukobe i usporedjuje ih. Baš zato što se oslanja na činjenice ova knjiga neće biti dobrodošla od svih onih koji ne žele činjenicama da barataju.
Autor, inače novinar Radija Slobodna Evropa, iskoristio je bogatstvo izvora i mnoštvo eksperata koje ima ova radio stanica, da pronikne u suštinu svakog od sukoba koje u knjizi obradjuje, te da iz prve ruke dobije reagiranja i tumačenja na uzroke i posljedice zamrznutih konflikata.
Tako je ruska okupacija teritorije Gruzije i potom priznavanje Južne Osetije i Abhazije produbila krizu u njenim odnosima sa Zapadom, ali ovi događaji, kao i proglašenje nezavisnosti Kosova, na primjer, – nisu uzrok podjela i tenzija između velikih sila već, zapravo, njihov simbol. Sa ovim ratom Rusija je od zemlje koja je bila učesnik u rješavanju svjetskih problema sama postala problem. Kremlj se u svojoj akciji pozivao na slične poteze Zapada na Kosovu. Ali, ako je proglašenje nezavisnosti Kosova presedan sa stanovišta međunarodnog prava, činjenica je da je Srbija propustila priliku da integriše Albance kako bi je oni doživljavali kao domovinu, a ne kao okupatora.
Štavljanin piše da su uprkos raspadu Sovjetskog Saveza i teza o „kraju istorije“, te definitivnoj pobjedi koncepta liberalne demokratije, događaji na Kavkazu i oko Kosova dvije decenije kasnije svjedočili o „povratku istorije“ i to na dramatičan način. Pokazalo se da nacio-nalizam nije oslabljen globalizacijom i da se uz doskorašnje sukobe malih naroda zbog teritorija i granica – vraća i nacionalizam velikih sila.
Posebna poglavlja u knjizi su posvećena „normativnoj hegemoniji“ Evropske Unije, raspolućenosti Ukrajine, Centralnoj Aziji kao poprištu nadmetanja Rusije, Zapada i Kine…. Da li su Rusija i Kina zapravo dugoročno gledano rivali? Zašto neće svi putevi, kao do sada, „voditi u Vašington“? Hoće li SAD zadržati vodeću ulogu u svijetu i zašto Kina može čak i biti ekonomski jača, ali teško može biti atraktivan alternativni društveni model širom svijeta.
Vjerovatno ne prijeti novi „hladni rat“, piše Štavljanin, ali se definitivno nalazi u stanju „hladnog mira“, odnosno „postmodernog rata“, koji se vodi i drugim sredstvima osim oružanim – na primjer ener-gijom. Knjiga se posebno bavi analizom povezanosti energije i politike, o izostanku saglasnosti o ključnim principima na kojima treba da svijet funkcionira, pa se problemi obično ne riješavaju, već zamrzavaju ili odlažu izazivanjem novih kriza.
Autor je na knjizi radio u vremenu kad su se kockice oko zamrznutih sukoba ponovo preslagale - Rusija je, na primjer, okupirala Gruziju. Nakon što je knjiga izašla u javnost Armenija i Turska su objavile da sklapaju isto-rijski sporazum i otvaraju granice, izbori u Moldaviji su otvorili nove perspektive za rješavanje statusa Trans-dnjеstrije, a kuhaju se neke nove igre sa statusom Krima u Ukrajini, Čečenije u Rusiji i tako dalje.
Novinari su uvijek bili ljubomorni na analitičare, jer oni imaju vremena da čitaju i istražuju. Analitičari su oduvijek bili ljubomorni na novinare koji su sa manje znanja postajali poznati i slavni. Dragan Štavljanin je ovom knjigom uspio da „pomiri“ ta dva „sukoba“. Valjda je zato i stil knjige lagan za čitanje iako je štivo krajnje ozbiljno.
Nenad Pejić je pomoćnik direktora Radija Slobodna Evropa
