Ladino Traduksion De La Eulojia Ke Dina Bencijon Katan

Ladino traduksion de la eulojia ke Dina Bencijon Katan eskrivio por Zeni Lebl

Jennie Lebel 1927 – 2009

Kon solo katorze anyos, Jennie ya tomo su destino en sus manos. Al ver dos miembros de la soldateska alemana entrar kon fuersa al jardin de su kaza familial i matar a la pera ke emava, Jenni le disho a su madre kon boz de yoro: Mana, ansina mos aran a mozotros tanbien! A la noche, tomo el ruksak ke la madre apronto para eyas, en esperando la deportasion de sus kaza – i se eskamoteo de la kaza a la estasion de trenos, eskondiendose en uno de eyos i deshando ansina a Belogrado.
Despues de munchas peripetias Jennie se topo en la prizion de konviktas politikas en Berlin, ayi tanbien evitando en el ultimo momento la egzekusion de la sentensia de muerte.
Despues de la liberasion, Jennie retorno a Belogrado. Su madre, su nona i otros parientes fueron tomados al Sajmište lager, onde fueron matados en la dušegupka, la furgoneta espesial kuyo tubo de deskarga de gas fue konektado al enterior de la furgoneta, para matar a los transportados. Belogrado fue la primera sivdad evropea en la kuala los soldados de Wermacht instalaron a la dicha furgoneta de gas – i, konzekuentemente la primera sivdad evropea ke fue proklamada Judenrein.
A todos estos akontesimientos deskrivio Jennie en su livro Pitom shona, pitom aheret (Enduno diferente, enduno otra), ke fue puvlikado por Yad Vashem, en Yerushalayim, en el anyo 1994.
Kon su retorno a Belogrado, Jennie eskapo sus estudios segundarios, despues de lo kual fue akseptada a la Alta Eskola de Jurnalizmo i Diplomatia, en la Universidad de Belogrado. Un poko despues, eya empeso a lavorar komo jurnalista en el diario Politika. Djusto kuando estuvo al punto de ser nominada komo korespondente del diario en Fransia, alguno de entre sus kolegas, ke dezeava este posto para si, la denunsio frente los servisios segretos, por una shaka naiva ke se kontava en akel tiempo sovre el Marshal Tito, i a la kuala Jennie tanbien konto a algunos amigos suyos. A baze de esta denunsiasion, Jennie fue kondenada komo "enemigo del puevlo", i mandada a servir su sentensia en el Goli otok (la Isla deznuda), pandan yugoslavo del Gulag sovietiko. Ayi, en lavoros kompulsorios, paso Jennie a los sidjentes dos anyos i medio. Esta epoka de su vida fue deskrivida en su segundo livro autobiografiko: A-sigalit a-levana (La blanka violeta), ke fue puvlikado por el Am oved, en el anyo 1994. A su tiempo este livro desperto muncho entereso, atrayendo entrevistas innumerables. Entre lo tanto, el afamado eskritor yugoslavo, Danilo Kiš vino a Israel para azer una entrevista filmada a Jennie i a Eva Nahir, otruna ex-emprezada ke se fuyo a Israel despues de su liberasion del kazamat komunista. La entrevista (esha sigun el formato uzado por Claude Lanzmann en su Holokausto) duro unas sesh oras. El filmo izo muchisimos ekos en todas las republikas yugoslavas.
En el anyo 1954 Jennie izo su aliya a Israel, onde fue mandada a ambezar en la Eskola de Teknikos de Rentgen en Haifa. Despues de aver eskapado sus estudios, durante munchos anyos, Jennie lavoro en el Ospital Poriya en Tevarya; despues de lo kual sirvio komo dosente, koordinadora i direktora de la Eskola de Radiografia ke fue establesida en el Ospital Ichilov. En este ultimo posto sirvio Jennie asta su penzionamiento.

Paralelamente a sus estudios i su lavoro en Israel, empeso Jennie a dedikarse a la investigasion de la istoria de la Djuderia yugoslava. Su bibliografia en este kampo kontiene mas de vente livros, unos de los kualos salieron konsekuentamente en tres lenguas (ebreo, serbesko i inglez). Ensima de todo lo dicho, Jennie puvliko tanbien una muchidumbre de artikulos sovre temas diferentes, entre lo tanto: unas monografias sovre lideres djudios de epokas diferentes o sovre organizasiones i institusiones de la Djuderia yugoslava, mizmo komo sovre eventos istorikos diversos. Una parte de estas investigasiones fueron puvlikadas ultimamente (Belogrado 2009) en un rekolio entitulado Da se ne zaboravi (Para ke no se ulvide). Entre sus ovras ke meresieron atension espesiala, en Israel i en el resto del mundo, ay ke sulinyar estos dos: Hajj-Amin uVerlin (Hadj-Emin i Berlin) ke fue puvlikado en Tel-Aviv en el anyo 1996 i Ad a-pitaron a-sofi: a-Yeudim be-Belgrad 1521-1942 (Asta la solusion finala: los Djudios en Belogrado 1521-1942), ke fue puvlikado por Hakibutz Hameuchad en el anyo 2006.
A parte de sus ovras propias, Jennie tanbien trazlado del ebreo al serbesko dezenas de ovras individuales. Sus traduksiones de ebreo kontienen ovras de mas de sinkuenta eskritores israelis: poetas, prozaistas i eseistas. Estas traduksiones fueron puvlikadas en binas literarias diferentes de la ex-Yugoslavia.
Ensima de todo lo dicho, Jennie tenia una personalidad ekstraordinaria. Siempre kurajoza i valiente eya dechidio a puvlikar su Violeta blanka en el tiempo kuando la verdad sovre el Gulag yugoslavo dainda no fue konosida. De la mizma manera, eya perzistia en su kaseria de kriminales de gera, kuyas malfechorias en la II Gera Mundiala ekspozo kon atrevimiento, todo en investiendo muchisimos esfuersos en asertamiento de prevas. Ansina, por enshemplo, eya ekspozo a Egon Sabukoschek, espion alman ke lavorava en Zagreb durante la gera.
Un sujeto ke tenia un lugar espesial en el korason de Jennie, fue el kauzo de la Djuderia de Makedonia yugoslava, ke fue deportada a Treblinka por manos de la soldateska bulgara, kon preteksto ke non tuvieron sivdania bulgara, komo si la pudieron tener kuando sus tiera fue okupada por los Bulgaros solo kon el empesijo de la gera (i kuando los Bulgaros refuzaron de otorgar la sivdania bulgara a los moradores djudios en los teritorios okupados). Su primer livro, Geut veshever (Klimaks i kevramiento) dediko Jennie a la istoria de esta komunidad antigua.
Jenie Lebel, ke todos sus amigos la vian i konosian komo una persona ke ama la vida i tiene un interso djenuino por la djente, bivo toda su vida basho la solombra del kevramiento ke paso su famiya i su komunidad. No ay mejor ilustrasion para los akontesimeintos de las dos epokas, tradas en sus dos livros autobiografikos, de su destino propio. La istoria de la istoriadora Jennie Lebel enkarna la relasion trajika, profonda i enraizada entre la istoria en su aspekto personal i intimo de una parte i la ovra del ser umano ke intenta i, a fuersas de su talento espesial, tanbien reushe de entregar a su deredor perlas de su eksperiensia i de la saviduria ke akumulo por medio de eya, kontando a los de mas el moral ke ambezo de los akontesimientos ke le akontesieron. A la afriision de su ninyez, komo viktima del natsizmo i del totalitarizmo kurilado, konvertio Jennie Lebel en una seria larga i amplia, rika en kontenidos i temas, de eskrituras sovre la djente ke yegaron al Balkan komo Djudios, establesiendo en tieras yugoslavas komunidades enshemplarias (kada una a su modo espesial), solo para ser matados komo Djudios kinyentos anyos despues. Komo istoriadora, Jennie bushko la prechizion de kada detaye en el mozaiko djigante de investigasion ke arekujio a lo largo de los anyos lavorando en archivos diferentes, restaurando i aplikando sovre el fondo preto del nihil la istoria de la Djuderia yugoslava, despues de ke unos ochenta persientos de sus ijos fueron eksterminados. Kenes eran, ke trusheron kon si, komo bivieron, de ke se mantuvieron, ke institusiones establesieron, en ke kreyeron, ke eran sus esperansas i sus minagim, komo empeso i komo se eskapo sus storia. Tanto en sus livros, komo en dezenas de artikulos detayados ke eskrivio (unos vente de los kualos meresieron premios en las kompetisiones anuales konvokadas por la Federasion de Komunidades Djudias en Yugoslavia) Jennie bushko de restaurar aspektos diferentes de este mozaiko kevrado i kaji aniilado.
En toda su vida Jennie non kreia en djente "transparente". Kada persona kon la kuala se topo por akaso despertava su intereso bivo i un buyuk de demandas sovre su vida i su ovra. A todos estos narativos personales Jennie non solo sintio kon interso, sino los guardo en sus "archivos mentales"; konvertiendose, ansina, en una entsiklopedia andante de munchas (i)storias personales diversas, a las kualas rekontava kon agudez, kon karinyo i kon un talento innato de konektar entre personas, akontesimientos i fenomenos. Ama, sovre todo, Jennie era una amiga fiel i presioza a todos mozotros ke tuvimos la onor de konoserla.

Dina Katan Ben-Zion

Unless otherwise stated, the content of this page is licensed under Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License