Zenica
Jevreji su došli u Zenicu iz Sarajeva. Najstariji spomenik na groblju potiče iz 1747. Hram je sagrađen 1903. g. Ustaše su ga uništile u toku II svjetskog rata. Poslije oslobođenja obnovljen je u istom stilu i poklonjen gradu, i danas služi kao Muzej grada. Poslije I svjetskog rata opština je brojala do 270 duša, a godine 1940/41. taj broj pada na 125. Neki su odselili u razna mjesta Bosne i Hercegovine. Bavili su se zanatima, trgovinom, bila je i jedna štamparija. H. Libling je bio vlasnik jednog velikog modernog mlina. Montiljo je imao svoju vlastitu pecaru alkoholnih pića i likera.
Čim su zauzeli Zenicu, Nijemci su 13. aprila 1941.gođine spalili sinagogu. Zatim su ih počele proganjati ustaške vlasti: oduzimanjem radnji, ponižavanjem, odvođenjem na prisilan rad, najzad masovnim odvođenjem u logore. Jevreji iz Zenice odvedeni su u 4 grupe. U ustaške logore odvedeno je svega 177 Jevreja, od kojih je 5 ostalo na životu. Iz zarobljeništva u Njemačkoj vratila su se četvorica. U izbjeglištvu je bilo 13, od kojih se vratilo 7 u Jugoslaviju.
Za vrijeme okupacije u Zenici je ostalo 7 Jevreja, i to: apotekar sa 3 člana porodiee i Ijekar sa 2 člana porodice. Oni su bili zaštićeni i zadržani kao neophodno potrebni.
Prva grupa Jevreja iz Zenice je pokupljena j otpremljena u logor 20. septembra 1941. godine. U toj grupi su se naiazili samo zdravi muškarci od 16—50 godina, koji su bili ljekarski pregledani i rečeno im je da idu na rad. Svi su otpremljeni u logor u Jasenovac. U ovoj grupi odvedena su 44 lica, od kojih je 41 lice na zvjerski način ubijeno. Trojica su se spasla. Drugo odvođenje uslijedilo je u februaru 1942. godine. U toj grupi bilo je 94 žena, djece i staraca. Kada je ovaj transport stigao u Slavonski Brod, muškarci su odvojeni i otpremljeni u Jasenovac, a žene i sitna djeca u logor u Staru Gradišku. Žene su posliie 8 dana otpremliene u logor Đakovo. Sve su stradale. Treća grupa Jevreja odvedena je u logor Stara Gradiška u aprilu 1942. godine. U toj grupi nalazilo se 16 muškaraca, žena i djece i svi tu i tamo pobijeni. Zadnja, četvrta grupa Jevreja iz Zenice pohapšena je tokom avgusta 1942. gocline i otpremljena je 26. 8. 1942. godine. Žene su otpremljene u Staru Gradišku u logor, a muškarci u Jasenovac. S ovom grupom otpremljeni su svi Jevreji iz Zenice. Ostali su samo ljekar dr Adolf Goldberger i apotekar Samuel Elazar sa svojim familijama. Apotekar Hans Vajs je uspio da pobjegne iz logora i priključi se partizanima.
PINTO, Avram, Jevreji Sarajeva i Bosne i Hercegovine, Veselin Masleša,Sarajevo, 1987, ISBN 86-21-00090-3
Jevreji Zenice Do Rata