Jevreji Kosova I Metohije U Razdoblju

Nacističko-fašistički zločini izvršeni tokom drugog svetskog rata po masovnosti i svireposti prevazišli su sve što je zabeleženo u istoriji čovečanstva. Nemački nacisti, pripremajući pohod ka svetskom gospodarstvu, razvili su veliku propagandu u cilju pridobijanja masa za svoj program, na bazi revanšizma zbog poraza u prvom svetskom ratu i teorije o višim i nižim rasama prema kojoj je germanskoj predodređena vodeća i vladajuća uloga nad drugim nacijama. "Niže rase" je trebalo desetkovati, ili uništiti da bi se obezbedilo dovoljno životnog prostora za nemačku naciju…
Svoju zločinačku akciju, sa svim karakteristikama genocida, nemački nacisti su započeli stravičnim progonom Jevreja u svojoj zemlji. Tako su noću između devetog i desetog novembra 1938. godine ubili 90, a pohapisli preko 30.000 Jevreja. Ovu noć su nacisi nazvali "Kristalna noć Rajha". Te noći opljačkana je jevrejska imovina, a spaljeno je, ili razoreno 269 sinagoga; te još nekoliko stotina drugih jevrejskih javnih zgrada. Uništeno je bezbroj radnji i kancelarija, jevrejskih škola i drugih kulturnih ustanova.
Ovu stravičnu noć nacisti su poodavno pripremali čekajući pogodan povod. I povod su dobili. Jevrejin Grinšpan je devetog novembra 1938. godine u Parizu iz pištolja ubio fon Rata, savetnika nemačke ambasade. Mladi Grinšpan je na saslušanju izjavio, da ga je ubio, jer su nacisti proterali njegovu porodicu iz Pruske za Poljsku, a koju ni Poljaci nisu hteli da prime, pa je tako lutajući između dve granice nekoliko članova te porodice nastradalo.
Nemačkl nacisti su kasnije proširili i podstakli teror i genocid protiv drugih naroda.
Po ljudskim gubicima u toku drugog svetskog rata, Jugoslavija se nalazi među šest najviše postradalih zemalja u svetu. A ako se uzme ukupan broj Jevreja koji su živeli u Jugoslaviji do drugog svetskog rata i broj stradalih u drugom svetskom ratu, onda se sve to može iskazati jednom rečju - tragedija. Najviše žrtava nacističkog genocida usmrćeno je uz pomoć domaćih izdajnika, pripadnika kvislinške vlasti i vojske. Na udaru su se najpre našli Srbi, Jevreji i Romi, koje su nacisti svrstali u red nižih rasa i masovno ih uništavali.
U okviru "etničkog čišćenja" prostora, na udaru su se našli Srbi na Kosovu i Metohiji i Slovenci u Koruškoj i Štajerskoj, koji su masovno iseljavani sa svojih ognjišta.
Mnogi zločini počinjeni u Jugoslaviji, po svojoj surovosti i svireposti prevazišli su čak i ono, što su nacisti radili u Nemačkoj i drugim evropskim zemljama. Pored masovnog raseljavanja, odvođenja i uništavanja u logorima smrti, gasnim komorama dušegupkama, ljudi su živi bacani u jame (ponore), a pre smrti mrcvareni na najzverskiji način. Mnogi su živi spaljivani u bogomoljama i kućama, a neki su prevođeni u druge veroispovesti, a odmah zatim ubijani. Okrutnost okupatora i domaćih izdajnika najviše je ispoljavana na deci, ženama i starim osobama, koje nisu bile u stanju da se brane, ili pobegnu. Kada je u pitanju stravična "Kristalna noć" u Nemačkoj, neophodno je istaći izjavu Helmuta Šmita 'koju je dao povodom 40-to godišnjice ove noći, a koja glasi: "Mlade generacije mogle bi postati sukrivci ako ne budu uočile odgovornost iz ondašnjih događaja".
U koncentacionom logoru Dahau danas se nalaze dve poruke:
"Kad počnu da spaljuju knjige - odmah će potom početi da spaljuju ljude".
"Oni što hoće što pre da zaborave - spremi su da ponove".
Prva poruka je pesnika Hajnea, a druga filozofa Santajane.
Posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, Kosovo i Metohiju su okupirali i podelili nemački, italijanki i bugarski okupatori. Najveći deo je ostao pod okupacijom Italijana.
U nemačku okupacionu zonu ušli su srezovi kosovsko-mitrovački, vučitrnski i lapski. Bugarskoj okupacionoj zoni pripali su jedan deo gnjilanskog sreza, severno od sela Pasjana, zatim Vitina, Kačanik i Sirinićka župa.
Nakon ove podele, svaki okupator je ustanovio svoju upravu, odnosno kvislinšku vlast. Italijanski i nemački okupatori su našli veliku podršku Šiptara koji su dobrovoljno i u velikom broju stupali u policiju i vulnetare (dobrovoljce).
Tako, juna 1941. godine, kada su Nemci ustupili svu vlast Italijanima i takozvanoj „Velikoj Albaniji” pojavluju se crnokošuljaši i druge kvislinške formacije, kojima je prepušteno vršenje represalija nad Srbima, Jevrejima, Crnogorcima i Romirna. Oni pljačkaju, nasilno iseljavaju, pale kuće, otimaju posede, stoku i imovinu, hapse i ubijaju, vrše neviđena zverstva i silovanja. U početku Nenici, a kasnije Italijani, vršili su samo nadzor nad onim što su činile njihove sluge.
U znak zahvalnosti, što im je dato takvo poverenje kvislinzi su se trudili da u tome ne iznevere svoje gazde. Svojski i energično su ih služili. Jedan od najjačih oslonaca okupatoru, u početku Italijanima, a posle kapitulacije Italije 8. septembra 1943. godine Nemcima, bio je "Balli kombtare", odnosno "Nacionalni front", albanska nacionalistička organizacija koja je u potpunosti pokazala svoj klasni i nacionalni karakter. Ambicije "Balli kambtara" nisu bile ni male, niti naivne. Nastojali su da se konsoliduju kao vojna formacija i da ojačaju svoju bazu u albanskom narodu. Iz tih razloga uspostavljali su mnoge kontakte sa svima neprijateljski raspoloženim snagama prema narodnoosobodilačkom pokretu i Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije.
Sva tri okupatora, radi što većeg angažovanja svojih snaga na istočnom frontu i u Africi, nastojali su da formiraju što više vojnih kvislinških jedinica od domaćeg stanovništva pretežno šiptarskog, da bi im koristile u održavanju reda i bezbednosti. Brojnost i šarolikost kvislinških snaga na Kosovu i Metohiji bila je osnovna karakteristika. To je veoma negativno uticalo na razvitak narodnooslobodilačke borbe u ovom delu Jugoslavije, i imalo je odraza i na slabu zaštitu nealbanskog stanovništva.
Sve kvislinške snage, bez obzira da li su bile sastavljene od pristalica predratne buržoazije, branilaca stanja stvorenog okupacijom, indokriniranih fašista, separatista i nacista, poznato je da su albanski dobrovoljci (vulnetari) bili najbrojniji.
Formiranje kvislinških jedinica vršeno je na dobrovljnoj osnovi, pod nadzorom komandanta 60. pešadijske divizije generalpotpukovnika Georga Eberhata-Fridriha.
Svaki pripadnik ovih snaga nosio je na ruci traku crno-crvene boje. Dobrovoljci su se uglavnom nalazili po selima, i njima su komandovali seoske starešine.
Kvislinškim snagama u Kosovskomitrovačkom okrugu, koji je bio pod direktnom okupacijom nacista, rukovodio je "Albanski narodni savez" osnovan juna 1941. godine. Prvih dan'a maja 1941. godine iz Albanije je stigao takozvani Kosovski komitet sa predsednikom Bedri beg Pejanijem na čelu. Sa komitetom je stiglo i oko dvesta kolaboracionista Albanaca, koji su kao rukovodioci raspoređeni po opštinama i sreskim mestima. Većina ovih je bila pod direktnim nadzorom abverovca Džafera Deve.
Džafer Deva je uz pomoć nemačke obaveštajne službe uspeo da oformi Drugu prizrensku ligu koja je delovala separatistički u odnosu na narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije. On je uspeo da uz pomoć lige formira po zlu poznatu 21.SS-diviziju "Skenderbeg" sa 12.000 dobrovijaca Šiptara (Albanaca sa Kosova). Prva akcija ove divizije je bilo hapšenje oko 400 Jevreja u Prištini 14. maja 1944. godine. Ovo hapšenje je započelo u ponoć i trajalo je do osam časova ujutru. Na osnovu dobijenih adresa upadali su u stanove Jevreja i fizički ih zlostavljali, pljačkali i ponižavali. Sve pohapšene su sproveli u kasarnu u čijem se krugu nalazio improvizovani prihvatni logor. Pripadnici ove divizije su jedno vreme u Albaniji vršili raciju na Jevreje, pljačkali ih i ucenjivali, tražeći velike količine zlata.
U drugoj akciji koja je bila usmerena na pripadnike NOP, kako se navodi u izveštaju komandanta 21. SS-divizije "Skenderbeg" od 2. oktobra 1944. godine, uhapšeno je 210 lica. Inače, pripadnici divizije su od kraja maja do početka juna 1944. godine uhapsili ukupno 519 lica, Srba i Jevreja koja su pripadala ili simpatisala narodnooslobodilački pokret. 57.
O ovim događajima opširno se govori u dokumentima koje je prikupila Zajednica jevrejskih opština. U njima se između ostalog navodi:
"Nemačke okupacione vlasti prebacili su u Prištinu oko pedesetak jevrejskih emigranata iz Austrije i Čehoslovačke, koji su ranije, po naređenju jugoslovenskih vlasti,živeli u Kuršumlijskoj baniji. Jevreja domorodaca, koji su živeli u onom delu Kosova i Metohije pod okupacijom Italije, bilo je oko 400. Kad je Nemačka ovu oblast ustupila Italiji, odnosno Albaniji, broj Jevreja se povećao velikim brojem izbeglica iz Srbije, koji su tamo bežali od nemačkog terora.”
Ne dirajući u prvo vreme domorodce, italijanske vlasti su izbeglice u znatnom broju odvodili u internaciju. Krajem januara 1942. godine bile su internirane skoro sve izbeglice, osim onih koje su se krile od vlasti. Logor je bio u Prištini, u jednoj staroj napuštenoj školi.
Prvih dana marta pročulo se da su Nemci tražili od Italijana izdavanje jevrejskih izbeglica iz Srbije. Zamenik komandanta karabinjera Staracce, kome su se povodom tih vesti obratili pojedini prištinski građani, zauzimajući se za Jevreje, garantovao je svojom "časnom reči" da se to neće dogoditi, jer Italija neće izdati izbeglice Nemcima.
Međutim, 14. marta 1942. godine italijanska vojska blokirala je iznenada grad i logor. Karabinjeri su izdvojili jedan deo izbeglica Jevreja iz logora i preveli ih u karabinjerski zatvor. Sva su ta lica Italijani predali Nemcima, koji su ih otpremili u logor na Sajmištu kod Beograda i tamo zajedno sa svim ostalim internircima tokom aprila 1942. godine pogušili u dušegupkama.
Šestog maja 1942. godine internirale su italijanske vlasti i sve Jevreje domorodce, muškarce od 14 do 65 godina i odveli ih u koncentracioni logor u Barat. Po kapitulaciji Italije raspušteni su u Albaniji svi italijanski koncentacioni logori. Jedan deo sposobnih Jevreja muškaraca pridružio se albanskim patriotama, drugi se, pod opasnošću dolaska nemačkih trupa, razbežao i posakrivao po albanskim selima.
Pošto su prethodno zatražili i dobili od gradske opštine u Prištini spisak i adrese Jevreja, Nemci su 14. maja 1944. godine izvršili blokadu grada, i pohapsili se Jevreje u Prištini.
Odvođenje Jevreja iz njihovih stanova počelo je u 24. časa, a trajalo je do osam ujutru. Odovodili su čitave porodice. Uhapšenicima su dozvolili da ponesu sobom samo nešto malo preobuke. Prilikom odvođenja gestapovci su ih zlostavljali.
U kasarni u Prištini, u koju su prikupili uhapšene Jevreje, Nemci su izvršili temeljan pretres. Dvojicu Mušona-Ašera i sina mu Solomuna, izdvojili su od ostalih Jevreja i prebili do krvi, a zatim streljali u Tauk-bašti kraj Prištine. Povod ovom streljanju bila je tobožnja izjava streljanih da će za svakog ubijenog nemačkog oficira dati 10 napoleona, a za svakog ubijenog nemačkog vojnika pet." 58.
Pošto su od uhapšenih opljačkali sve vrednosti koje su imali otpremili su njih oko 400 vozom za Beograd i zatvorili u logor na Sajmištu. Posle boravka od oko tri nedelje u tome logoru, uputili su ih zajedno sa grupom od 120 Jevreja uhapšenih u Crnoj Gori, u koncentracioni logor Bergen-Belzen. Iz logora se vratilo oko 100 lica, a ostali su pobijeni ili su timrli od gladi i iscrpljenosti.
U relativno kratkom periodu svoje vlasti u Prištini 1941. godine Nemci su zaveli prinudni rad i pljačkali jevrejsku imovinu, ali nisu vršili ubivstva. Lokalni albanski fašisti su individualno, koristeći stečene položaje, u više narata ucenjivali pojedince kao i Jevrejsku opštinu. Da bi isplatila tražene svote, Opština je oporezivala svoje članove.
U Kosovskoj Mitrovici sve jevrejske radnje su zatvorene,a Jevrejima data žuta traka. U maltretiranju i pljački Jevreja učestvovali su pored Gestapoa i pripadnici fašističkog albanskog komiteta. Predsednik opštine Džafer Deva izdao je 20. maja 1941. godine naredbu o oduzimanju jevrejskih imanja, a u jevrejskim radnjama su postavljeni komesari, pripadnici pomenutog Komiteta.
U pljački jevrejskih radnji i stanova isticali su se saradnici Gestapoa Perijuc Mamut, Ramiz Mulić i Osman Ibrahimović. Osman Ibrahimović je bio šef Komesarijata za jevrejska imanja. Po njegovom nalogu jevrejski hram je demoliran, a knjige i dokumenta iz arhive su uništeni. Januara 1942. godine ubijena je Matilda Ruben i streljano pet Jevreja iz Duge Poljane kod Novog Pazara.
Italijanska vojna komanda je predala 14. marta 1942. godine 51 lice Nemcima koji su ih internirali u logor na Banjici i streljali. Ostale Jevreje, italijanske vlasti su prebacile u Albaniju u logor u Šijaku, Kavaji, Kruju i Beratu.
Sa teritorije Kosova i Metohije u toku drugog svetskog rata stradalo je 210 Jevreja.
U dokumentu Jevrejskog istorijskog arhiva pod brojem 3727/k.22-2a-2/5 se između ostalog ističe: "Za sve zločine koji su tokom okupacije izvršeni nad Jevrejima Kosmeta, smatramo da je kriv fašistički albanski komitet. Članovi toga komiteta bili su inicijatori i prve i druge internacije Jevreja sa Kosmeta. Nama nisu poznati svi pripadnici toga komiteta, no smatramo da bi mnogi od njih, koji danas (1945. godine), uživajući prava slobodnih građana, šetaju ulicama Prištine, mogli da dadnu dragocene podatke o zločinačkoj delatnosti spomenutog komiteta. Pojedina imena koja su nam poznata navodimo samo: Šahsivar Alić, Husen Priština, Tahir Kaldiiu, Rušid Mehmet, Maluš Kosova, Sadik Galimuci. U red provokatora ubrajarrzo Raif Barala i Murat Mamuta-globoder (koji je pored ostalog u svojstvu gr. policajca učestvovao u blokadi protiv Jevreja)… Jevreje u Elbasanu je prokazao llmi Šerif, za koga saznajemo da se momentalno nalazi na vojnoj dužnosti kao kurir pri Oblasnom odboru u Prizrenu… “59.
Da je u ovim akicjama sudelovala 21. brdska SS-divizija "Skenderbeg" može se uočiti u dokumentima ove kvislinške jedinice. Tako se u dnevnom izveštaju 21. SS-divizije "Skenderbeg" od 13. jula ]944. godine o ovim događajima kaže:
U pljačkanju jevrejske imovine, kao i zlostavljanjima Jevreja, učestvovali su i organi šiptarske vlasti - kvesture, kao i pripadnici Albanskog kosovskog fašističkog komiteta. To su bili Miljuš Kosova, predsednik albanskog kosovskog komiteta, Džemal beg Ismail Kanli kao šef policije, Rašid Mehmed Ali, predsednik opštine, Rifat Šukri Ramadan, Mahmud Šaban Pašić, Jahnja šeh Asan članovi komiteta i mnogi drugi.
Tokom čitavog rata među kvislinzima su glavnu reč vodili predstavnici kvesture i pomenutog Komiteta.
Italijanska vojna komanda je takođe učestvovala u pljački jevrejske imovine, a naročito je ucenjivala jevrejske izbeglice pridošle iz Srbije. Italijani su jedan broj ovih izbeglica predali Nemcima koji su ih sproveli i likvidirali na Banjici. Ostale izbeglice italijanske vlasti su internirali u Albaniju u logore Šijaku, Kavaja i Kruja.
Jevreje koji su bili stalno nastanjeni u Prištini italijanska vojna komanda je internirala i zatvorila u logor u Prištini koji se nalazio u zgradi osnovne škole. Zatim, prema naređenju Prefekture, sve muškarce od 15 do 65 godina oterali su u albanski logor Beratu.
Ponovnim dolaskom Nemaca na Kosovo i Metohiju, Jevrejima je bila zapečaćena sudbina. Po naređenju Gestapoa, Gradska Opština je sačinila spisak svih Jevreja. Na osnovu tog spiska su pohapšeni 14. maja 1944. godine i internirani u prištinske kasarne. Ovo hapšenjeje izvršila po zlu poznata 21. SS-divizija "Skenderbeg". Sve ove Jevreje Nemci su sproveli za "Sajmište" u Zemun, potom u logor Bergen Belzen u Nemačkoj, gde ih je mnogo nastradalo.
U Albaniji su bili sabirni logori koje je formirala fašistička Italija još 1941. godine. U ove logore su internirani Jevreji, koji su po kapitulaciji Jugoslavije pobegli na crnogorsko primorje kao i Jevreji muškarci iz Prištine i grupa jevrejskih izbegIica iz Srbije sklonjeni u Prištini. Italija je upravu nad ovim logorima predala albanskim fašističkim vlastima, a njihovi organi su se iživljavaIi u zlostavljanjima Jevreja. Kapitulacijom Italije ovi logori su rasformirani.
Logor u Beratu formiran je početkom maja 1942. godine. Prvi zatočenici su bili muškarci Jevreji iz Prištine, koji su dovedeni šestog maja 1942. godine. Sa prištinskim Jevrejima dovedeno je 25 jevrejskih izbeglica koji su prebegli iz Kosovske Mitrovice u Prištinu, kao i 150 jevrejskih izbegIica iz Beograda i nekih manjih mesta iz Srbije, koji su po kapitulaciji Jugoslavije prebegIi u Prištinu.
U ovaj logor je bilo dovedeno oko 400 Jevreja. Uslovi života u logoru su bili vrlo teški, naročito su bili loši smeštaj i higijena. Sem toga, albanski fašisti s Kosova i Metohije su nemilosrdno pljačkali zatočenike, a zlostavljanja su bila svakodnevna pojava. Oranizator ovih nedela u logoru bio je albanski fašista iz Kosovske Mitrovice Džafer Deva, poznati agent Abvera. Po rasformiranju logora u Beratu, kapitulacijom Italije, jevrejski zatočenici su se razbežali, neko za Drač i Kavaju, neko u Skadar i Tiranu i neka albanska sela. U svim mestima gde su Jevreji došli, bili su izloženi kao i ranije pljački i maltretiranju. Naročito su mnogo propatili oni Jevreji koji su se zatekli u Skadru. Njih su hapsili po grupama, a u zatvoru su ih balisti zlostavlja1i kao i drugi organi Gestapoa. Čak je bilo i ucena. U ucenama Jevreja prednjačio je šef Gestapoa u Skadru, kapetan Pirer Hofman.
Logor u Kavaji formiran je u drugoj polovini 1941. godine. U njemu je bio interniran jedan broj jevrejskih izbeglica iz Srbije i Bosne, koji su se sklonili na crnogorsko primorje po kapitulaciji Jugoslavije. U drugoj polovini 1942. godine zatočenici su iz tog logora konfinirani u razna mesta po Italiji. Logor u Šijaku formiran je kada i logor u Kavaji, u dru goj polovini 1941. godine. U njemu su bile internirane izbe glice iz Bosne i Srbije.
Mada je Jugoslavija bila među poslednjim okupitanim državama u drugom svetskom ratu, genocid Jevreja bio je pri menjen najpre baš u Jugoslaviji. Taj zločin Treći Rajh je po kušavao da opravda pred svetskim javnim mnjenjem, poja vom narodnooslobodilačkog pokreta i borbenim akcijama partizanskih jedinica u Jugoslaviji, u kojima su Jevreji imali vidnog učešća.
U sprovođenju genocida protivu Jevreja na Kosovu i Metohiji, učestvovali su i šiptarski fašisti. Njihova pomoć Trećem Rajhu bila je velika u psihičkom, ekonomskom i fizičkom uništavanju Jevreja. Na teritoriji Kosova i Metohije, u toku naci-fašističke okupacije stradalo je 210 od ukupno 551 Jevrejina, koliko ih je bilo početkom drugog svetskog rata ili 38,11 posto.
U 21. SS-diviziji "Skenderbeg" bilo je nekoliko hodža, muslimanskih sveštenika koji su se pokazali kao veliki zlikovci. Hodže su na Kosovu u Metohiji u toku drugog svetskog rata vršile veliku propagandu za račun nacista i fašista. Ma koja da se akcija izvodila hodže su imale svoje zadatke koje su dobijali od italijanske ili nemačke obaveštajne službe. To se vidi iz mnogih manifestacija koje su šiptarske mase s Kosova priređivale svojim gospodarima, u prvo vreme italijanskim fašistima, a na kraju nemačkim nacistima.
U toku drugog svetskog rata u nekoliko navrata je obišao okupiranu teritoriju Jugoslavije Muhamed Emin El Hiseni, veliki muftija iz Jerusalima. On je imao velikog udela u formiranju SS-jedinica na tlu Jugoslavije od domaćeg stanovništva. Tako je dosta doprineo formiranju SS-divizije "Handžar" koju su sačinjavali muslimani. Među njima je bilo i četiri hiljade Šiptara sa Kosova i Metohije. Muftijina aktivnost se naročito osećala tokom 1943. godine. Naime, veliki muftija je 15. maja uputio pismo nacitičkom ministru inosranih poslova Trećeg Rajha u kome zahteva nemačku intervenciju na Balkanu da ne bi došlo do sporazuma između balkanskih zemalja, Velike Britanije i Sjedinjenih američkih država, kojim bi se dozvolilo useljavanje Jevreja s tih područja u Erec Izrael. On je na sve moguće načine pokušavao da Jevreje prikaže kao neprijatelje evropskih naroda. Da bi se lakše shvatila sva aktivnost velikog muftije neophodno je da se čitaoci upoznaju sa ovim zločincem.
Muhamed Emin El Husein, veliki palestinski muftija iz JerusaIima, rođen je u JerusaIimu a završio je najvišu islarnsku versku školu - Univerzitet "El Azhar" u Kairu. Zatim je pohađao Vojnu akademiju u Istambulu postavši artiljerijski oficir u turskoj vojsci koju je služio u toku prvog svetskog rata. Po završetku rata izabran je za velikog muftiju, a ujedno i za predsednika Sveislamskog kongresa u Meki.
Odmah po ovom izboru otpočeo je borbu protiv Jevrej a i njihovog useljavanja u Palestinu. Organizovao je takođe razne pobune i ustanke protiv Britanaca i bio inicijator sukoba između Jevreja i Arapa, što dovodi do nereda u Jafi i Jerusalimu. Takvo je stanje potrajalo sve do početka drugog svetskog rata. Zato je, da bi se uspostavio red u Palestini, na Arape vršen pritisak da ne sprečavaju useljavanje Jevreja. Čak je britanska policija više puta intervenisala, pa je na kraju došlo do sukoba između arapskih ustanika i britanske regularne vojske.
Inspirator i vođa tog ustanka bio je Muhamed Emin El Husein. On je u arapskom svetu lansirao ideju o stvaranju "Panarapske unije". Međutim, Britanci su sve činili kako bi ga onemogućili u delovanju, pa su odlučili da ga uhapse. O nameri britanskih vlasti muftija je bio odmah obavešten, pa se sklonio u Omarovu džamiju u Jerusalimu, jedno od najvećih islamskih svetilišta u Palestini. Znao je da Britanci do bro poznaju vetske običaje muslimana, pa da zato neće udariti na Omarovu džamiju, da ne bi izazvali veliki revolt muslimana iz čitavog sveta.
Muftija je u džamiji ostao šest meseci, nakon čega je prerušen u beduina uspeo da pobegne za Siriju, mada su Britanski stražari čuvali sve prilaze i ulaze u džamiju. Pre bekstva, jednog od članova posluge preobukao je u svoje odelo, da bi stražari verovali sa se i dalje nalazi u džamiji te da ne bi odmah otkrili bekstvo. Za vreme boravka u Siriji saznao je da postoji opasnost da ga Francuzi izruče Britancima. Zato je iz Sirije pobegao u Irak, a odatle za Teheran.
Vrlo je bitno da se istakne, da je El Husein bio neobično inteligentan, diplomata velikog kalibra, orijentalno-engleske škole. Imao je bogatu maštu u sprovođenju suludih ideja, bio je genijaini majstor spletkarenja i diplomatskih smicalica, dobar psiholog, govornik, čovek specifičnih manira, neproziran i samouverell. U najuzbudljivijim i teškim trenucima, na licu mu se nije mogao primetiti ni titraj, niti mig, igra mišića, ili kakva druga promena. Bio je pravi, lukavi Azijata. Mnogi su ga smatrali najvećim intrigantom u Evropi, što nisu ni pogrešili. Kao najveći adut u svojoj političkoj karijeri, služilo mu je to, da je direktni potomak Velikog proroka Muhameda, zbog čega su muslimanske mase u njemu gledale svoju jedinu živu svetinju. To je vešto koristio u svim situacijama.
Poučen iskustvom, zadržavao je neutralni i nadstranački stav "arbitra" prilikom razmimoilaženja i sukoba među Arapima. Da bi što bolje prosperirao, uspeo je da u svim islamskim zemljama osnuje svoje biroe, a za finansiranje svojih akcija osnovao je fondove kojima je lično upravljao. Osim u Aziji i Africi imao je svoje biroe u Berlinu, Beču, Sofiji, Ankari i svim drugim zemljama koje su tolerisale njegovu dekadentnu politiku, kao i u veštački stvorenim državama, kao što je bila "Velika Albanija", "Nezavisna država Hrvatska".
Da bi postigao veći uspeh, obišao je sve islamske zemlje, Indiju, Polineziju, Avganistan, Persiju, naročito Javu, kao i Afriku i druge zemlje sveta, da bi se o njemu čulo i da bi što više okupio muslimanskih masa uz sebe. Prilikom posete Indiji uspeo da samo za jedan dan u Madrasu, od madraskih muslimana sakupi preko 80.000 funti sterlinga! Taj novac, uplaćen u njegov fond, služio je za muftijine buduće akcije.
Sanjao je o stvaranju teokratske države, poput orie iz prvog razdoblja islama, iz doba Kalifa Omara, u kome je vladar istovremeno imao svetovnu i duhovnu vlast nad svim muslimanima, bez naslednog prava, s tim što se posle smrti vladara birao njegov naslednik među najzaslužnijim ljudima. To je bilo osnovno načelo prve islamske države, kakvu je osnovao Muhamed i koja je trajala do Halije Osmana. Ovakvu tradiciju prekinuo je Muavije, osnivač dinastije "Omijada", sa naslednim pravom. Inače, prekid ove tradicije, mnogi smatraju glavnim uzrokom propasti arapskog carstva.
El Husein se, inače, nadao pobedi fašisičke Italije i nacističke Nemačke, te militarističkog Japana. Jer, njegov životni san je bio vezan za uspehe sila osovine, og čega je očekivao da mu se ostvari želja da postane Kalifa, odnosno da Arapima vrati Kalifat i stvori "Uniju arapskih država". Međutim, takva želja mu se izjalovila. Znajući da na području Mediterana živi mnogo musli mana, Benito Musolini je imao ideju da se njima posluži za ostvarivanje svojih ciljeva, pre svega za zauzimanje Sredozemlja, koje je smatrao italijanskim životnim prostorom i izvanrednom šansom za ekspanziju fašističke Italije. Njegov neostvareni san je oduvek predstavljao izlazak u Malu Aziju i zauzimanje Tunisa.
Zahvaljujući Musoliniju, Italija je postala mediteranska velesila. Za Mediteran je uobičavao da govori da će postati "Mare nostro" (naše more), pa je izjavljivao: "Zato ne smemo da idemo mimo m.”uslimana, koji su naseljeni na svim oba lama, a pogotovu ne smemo biti protiv njih.
Zato je mnogo računao na El Huseina, računajući da će na osnovu svog ugleda i autoriteta među Arapima uspeti da okupi sve Arape u borbu protiv Britanaca, kada italijanske trupe predu Suec, te da postane gospodar čitavog Sredoze mlja. Tako bi sve naftne cevi u J afi i Aleksandriji napajale gorivom njegovu ratnu flotu. Zato je obećao velikom muftiji El Huseinu, da će da postane Kalifa u njegovoj koloniji Maloj Aziji. Istoremeno El Husein bi mu bio veoma koristan u okupljanju svih muslimana, za dalje osvajačke planove Italije.
Zato mu je Musolini poslao u Teheran tromotorac kojim se prevezao u Rim. Priredio mu je veličanstveni doček, onako kako to Italijani znaju. Bio je smešten u jednu kraljevsku vilu, sa simptomatičnim imenom "Kolonija". Obezbedio mu je poslugu, specijalno uniformisanu. A ispred vile je postavljena četvorostruka straža. Čak mu je doterana jedna krava da bi mogao uvek da pije isto sveže mIeko. U ovoj vili je imao veliku raskoš, pa čak i slike najpoznatijih italijanskih majstora. Na taj način Musolini ga je pridobio za ostvarivanje planova fašističke Italije.
To, medutim, nije bio slučaj sa Nemcima, kojima je prišao posle pada fašizma u Italiji. Oni su mu obezbedili mnogo skromnije uslove nego Italijani. U Berlinu, odnosno Aubinu, stanovao je u jednoj oronuloj zgradi.
Dok je živeo u Rimu, El Husein je imao nekoliko poseta, među kojima i grupe muslimana iz Jugoslavije. U toj de- . legaciji su se nalazili Šejli Hasan, Ebu Suad i H. Ahmed efendija Karabeg, koji su ga upoznali sa situacijom i životom muslimana u kvisIinškim državicama "Velikoj Albaniji" i "Nezavisnoj državi Hrvatskoj".
Veliki muftija je u Rimu uživao sve blagodeti, dok feldmaršal Romel nije doživeo poraz u Africi kod El Alamejna i dok italijanske trupe nisu bile proterane. Tada je muftija postao suvišan svojim dotadašnjim pokroviteljima, pa su jedva čekali da ga se otarase. Zato se potrudio da pronađe nove saveznike. U tome je vrlo brzo uspeo i sve svoje snage podredio nacistima Adolfa Hitlera.
On je tokom drugog svetskog rata, za potrebe Trećeg Rajha organizovao dobrovoljačku arapsku legiju. Svoju delatnost proširio je na tle Balkana i u Bosni uspeo da formira zloglasnu "Handžar" diviziju, satavljenu od bosanskih muslimana i Albanaca sa Kosova i Metohije. U tome su izdašno pomagale dve derviške sekte i hodže, što je omogućilo veči priliv dobrovoljaca ukvislinške jedinice, a naročito u 21. brdsku SS-diviziju “Skendrbeg".
Da bi imao što više uspeha, on se u Zagrebu sastao sa poglavnikom Nezavisne države Hrvatske Antom Pavelićem, obišao Sarajevo i druga mesta u kojima žive muslimani. Tom prilikom ih je ubeđivao da stupaju u SS-jedinice, koje će se boriti protiv NOP i PO Jugoslavije. U svemu tome El Husein je imao mnogo uspeha, pa se zato postavlja pitanje, kako je uspeo da izbegne osudu kao ratni zločinac?
Fusnote: 57. Milorad Vavić, Kosovski Jevreji za vreme okupacije 194)-1944. "Obeležja" br. 5, 1983. Priština.
58. The crimes of the Fascist occupants and their collaborators Against Jews in Yugoslavia str. 131-132. Beograd Jevrejska, zajednica.
59. Dr. Jaša Romano, Jevreji Jugoslavije 1941-1945. Žrtve genocida i učesnici u NOR, Jevrejski istorijski muzej, Savez jevrejskih opština Jugoslavije, Beograd, 1980. godine.