Ivan Ninić
Ha Kotel ha ma'aravi
(Zapadni zid - Zid plača)
U čemu je tajna Zida plača, jedinog dokaza postojanja Hrama koji je uništio rimski imperator Tit, podsetnik na doba religijske i nacionalne slave Izraela? Taj zid je simbol jevrejskog naroda, pomoću koga je savladavana milenijska tuga nad razorenim domom. Zapadni zid je najveća svetinja judaizma, temelj hiljadugodišnjeg postojana jevrejskog naroda na ovom prostoru i zamena za nacionalni dom.
Prema tradiciji, položaj na kome se nalazi Zid je Akedat Jichak, mesto gde je Isak bio vezan, kada je njegov otac Avraham hteo da ga žrtvuje Bogu. Kralj David je tamo sagradio oltar, ali je tek njegov sin, kralj Solomon, podigao Hram i time ostvario san svoga oca, četiristo osamdeset godina nakon izlaska Izraelaca iz Misira. Gradnja je trajala sedam godina. Veličanstveni Hram je trebalo da odrazi važnost nacije koja ga je sagradila.
Hram je postojao četiri stotine godina, kada ga je razorio vavilonski kralj Nabukodonosor. Uništenje Hrama nije usledilo samo zbog vavilonskog osvajanja, već pre svega, radi nesloge Izraelaca nakon Solomonove smrti.
Krajem šestog veka pre naše ere persijski car Kir omogućio je Jevrejima povratak u postojbinu i izgradnju novog, Drugog Hrama. Sačuvane relikvije iz Prvog, Solomonovog Hrama, vraćene su jevrejskom narodu. Pod Ezrom i Nehemijom, jevrejski narod se vratio Cionu, rehabilitovao Jerusalim i rekonstruisao Hram. Drugi Hram je bio po svemu skromniji od Prvog, ali je postao nesumnjivi centar religijske i političke aktivnosti jevrejskog naroda. Taj značaj Hrama trajao je za svo vreme vrhovne vladavine Persijanaca, Aleksandra Velikog i Rima, pod Herodom (Irodom).
Herod je dogradjivao Drugi Hram, koji je spolja delovao veličanstveno. Do uništenja Hrama, ceo plato bio je vrlo prometno mesto, prava piazza u rimskom stilu.
Drugi Hram je bio razoren 70. godine (9. ava). To je bila kulminacija trogodišnjeg uništavanja jevrejskog naroda, Jerusalima i Erec Jisraela. Imperator Tit je naredio svojim komandantima da svako od njih sruši po jednu stranu Zida, što su oni i učinili, sem onog, koji je trebalo da uništi zapadnu stranu. Arapskom plemiću, po imenu Pengar, treba zahvaliti postojanje Zapadnog zida. Mada nije sasvim sigurno ustanovljeno da li je to zaista zapadni zid Drugog Hrama. Ono što je izvesno jeste da je kod zapadne strane bio prostor Svevišnje Prisutnosti, najsvetije od svih svetih mesta Hrama, Kodeš ha Kodašim. Samo jednom godišnje, za vreme Jom Kipura, smeo je tamo da udje vrhovni sveštenik.
Medjutim, zbog stalnih ratova, jevrejska populacija se sve više smanjivala u Jerusalimu, naročito naknon pobune Bar Kohbe. Imperator Hadrijan je na Brdu sagradio hram u čast Jupitera, a Jerusalim je dobio novo ime – Aelia Capitolina.
Kada je car Konstantin ustanovio hrišćanstvo za zvaničnu veru Rimske imperije,na početku četvrtog veka, jevreski živalj se još više razredio u Svetoj zemlji. Oni nisu smeli da se nasele u Jerusalimu, samo su za 9. av mogli da posete zid Hrama.
Bolji dani za Jevreje nastali su 614. godine, nakon persijskog osvajanja Erec Israela, Sirije i dela Male Azije. Počela je obnova Hrama, ali ne zadugo, pošto je postojala opasnost da se hrišćansko stanovništvo Jerusalima zbog toga pobuni. 628. godine Vizantijci su povratili osvojene teritorije od Persije. Deset godina kasnije pojavili su se novi neprijatelji - Arapi.
Ipak, za vreme arapske vladavine, Jevreji su imali povoljnije uslove za život nego za vreme rimsko-vizantijskog perioda. Smeli su da se nasele u Jerusalimu. Mnogi su se preselili iz Tiverije. Naselili su se u jugozapadnom delu Hrama. Vraćanje značaja ovom prostoru doprinosili su i Arapi. Nameravali su da i sami izgrade svoje svetilište na ovom mestu. Po njihovom verovanju, Muhamed je, došavši na magarcu iz Meke, sa ovog Brda uzleteo na nebo. Krajem sedmog i početkom osmog veka, sagradjene su dve džamije na platou, – Hram na Brdu, i nešto južnije, Al Aksa. Prilikom izgradnje ovih bogomolja korišćeni su delovi ranijih svetilišta. U to vreme je Jevrejima bilo dozvoljeno da posećuju svoj hram, mada su oni odlazili i na obližnju Maslinovu Goru i odatle posmatrali Zapadni zid sa istočne strane, kao što su to činili za vreme Vizantijaca, kada im je bio zabranjen prilaz ovom mestu.
Na početku vladavine Krstaša, krajem jedanaestog veka, jerusalimski Jevreji su bili izloženi velikim patnjama. Ali, vremenom, učvršćivanjem Jerusalima kao hrišćanskog grada, Jevrejima i Arapima je data veća sloboda kretanja po gradu. Plato Hrama na Brdu je bio u vlasti krstaškog viteškog reda Templara i služio kao njihov glavni štab. Hram je postao crkva Templum Domini. Al Aksa je služila Templarima kao manastir. Na tom prostoru je hram nazvan Templum Solomonis, koji je u mitologiji tajnih društava povezivao solomonsku, tj. jevrejsku tradiciju, sa dominirajućim templarskim redom.
Jerusalim je nakon Krstaša bio u posedu raznih muslimanskih osvajača, od Tatara, do egipatskih Mameluka. To je vreme od krstaških osvajanja 1099. do dolaska otomanskih Turaka 1516. godine. Jevrejski hodočasnici utvrdjuju zapadni deo prostora Hrama na Brdu, koji je okrenut prema delu Jerusalima, najviše naseljenom Jevrejima, kao mesto posete i molitve. Taj zid postaje Zapadni zid, koga i danas posećujemo. Mada, u ono vreme još uvek nije bio priznat od jevrejske zajednice za sveto mesto. Medjutim, vremenom je sazrelo shvatanje medju Jevrejima da Svevišnja Prisutnost nikada nije napustila ovo mesto, pa je pojam Zapadnog zida postao sve značajniji za judaizam.
Jerusalim je od početka vladavine otomanskih Turaka bio pristupačan za Jevreje. Nakon izgona iz Španije, krajem petnaetog veka, Turci su rado primali Jevreje i zapošljavali ih u administraciji i u ekonomkim sferama. Sulejman Veličanstveni je proširio granice carstva u Evropi do Beča. Pronosili su se glasovi da će Krstaši ponovo pokušati da osvoje Svetu zemlju, pa je on utvrdio Jerusalim masivnim zidinama koje i danas postoje. Kako ni na Istoku nije bilo mira, zbog stalnog nezadovoljstva Arapa turskom vlašću, ona je politikom preseljavanja stanovništva smirivala nacionalne tenzije. Tako je dobar deo marokanskog življa iz Južne Španije i Magreba prebačen u Jerusalim. Sličnu politiku je turska uprava vodila i u devetnaestom veku, preseljavajući muslimane iz Južne Rusije u današnje predele Sirije i Erec Israela. Politika Sulejmana Veličanstvenog je posebno bila naklonjena Jevrejima. Sve više njih naseljava Tveriju, Cfat, Hebron i Jerusalim. Zapadni zid postaje zvanično, potvrdjeno iz Sultanata u Istambulu, svetilište Jevreja. Sulejman je verovao da će takvom politikom ohrabriti njihovo doseljavanje iz Evrope u Arec. Medjutim, rehabilitacija Zapadnog zida nikada nije u potpunosti izbrisala sumnju u to da li je to istinsko mesto Svetinje nad Svetinjama.
Tokom četiri stotine godina otomanske uprave u Arecu i Jerusalimu status quo Zapadnog zida je bio sve više učvršćivan. Jevrejski i hrišćanski hodočasnici posećivali su Zid koji je vremenom dobio i ime Zid plača, pošto su se često čuli vapaji ortodoksnih Jevreja zbog razorenog Hrama i nacionalnog doma.
Dok je za ortodoksno jevrejstvo obnova Hrama očekivana dolaskom mesije, razvojem cionističke ideje Zapadni zid postaje simbol političke aspiracije jevrejskog naroda i jezgro izgradnje njegovog nacionalnog doma. U prošlosti su se kod Zida slavili verski praznici, sada on sve više dobija nacionalno obeležje.
Za vreme britanskog Mandata, Zid postaje središte borbe arapskog i jevrejskog stanovništva. Englezi su sa mukom održavali ravnotežu u tom delu Jerusalima, tako majstorski vodjenu u vreme Turaka.
Nakon stvaranja Države Izrael, Zid je pripao Jordanu. Nije uništavan, ali hašemitska kraljevina nije ohrabrivala turiste da ga posećuju, u nadi da će vremenom biti zaboravljen.
Posle Šestodnevnog rata 1967. Zid plača je, nakon toliko vekova, ponovo pod suverenitetom Jevreja. Vernici priželjkuju obnovu solomonskog doba i izgradnju Trećeg hrama. Ostali Izraelci se nadaju da će Zid, Jerusalim i ceo Izrael postati simbol mira i koegzistencije sa ostalim okolnim narodima.
Most