GLAVA XX
PORATNI ŽIVOT I RAD BEOGRADSKOG JEVREJSTVA
U petak, 1. novembra 1918. god., osvanuo je u Beogradu lep jesenji dan. Blago toplo sunce pojavilo se sa istočnog Vračara osvetlivši pozadinu rasprštalih odreda neprijateljske vojske, koji su hitali bezglavom žurbom, da ostave gordi Beograd. Poslednji ostaci tih odreda, prelazeći preko Save, zapalili su za sobom pontone a železnički most po drugi put porušili. Oni su se žurili, jer im je Srpska Vojska sledovala za tragovima. Još istoga dana pre podne pojavili su se hitri junaci, oslobodioci, na vidiku Beograda.
Posle podne, pa i tekućih dana, vrilo je u oslobođenom Beogradu kao u košnici na toplom prolećnom danu. Više od tri godine, od jeseni 1915., otkad je Beograd bio okupiran od neprijatelja, jedva se videlo po ulicama koje civilno lice. Stanovništvo se stalno povlačilo u svoje stanove, živeći u svakodnevnoj osku-dici svega onoga što je za život potrebno, ali negujući skriveno svoje misli i očekivanja o skorom nastupanju željenog oslobođenja. Kad je, naposletku, taj očekivani dan ostvarenja tajnih želja došao, pojavili su se svi na ulici, pozdravivši se međusobno srdačno, i radujući se iz dubine srca Božjem provićenju, koje je opet donelo pravu slobodu i izbavljenje iz ropstva.
U sjajnom dočeku milog Regenta-Prestolonaslednika Aleksandra, koji je ušao u Beograd na čelu oslobodilačke vojske, učestvovalo je celo graćanstvo, i, razume se, i Jevreji. I Jevreji su žudno očekivali svoje osloboditelje sa solunskog fronta, među kojima je bio znatan broj njihovih saplemenika. JevreJSko građanstvo okupilo se oko svoga predsednika Solo-mona Azrijela, koji je u ime Jevrejstva pozdravio Regenta. U svom provizornom stanu, u Krsmanovićevoj kući na Terazijama, primio je Prestolonaslednik u privatnoj audijenciji Rabina Ignjata Šlanga sa pred¬stavnicima eškenaske opštine osobito srdačno, primivši od njega blagoslov Božji i srdačni pozdrav u ime eškenaskih Jevreja u zemlji.
Postepeno su pridolazili sa fronta, iz zarob-ljeničkih logora i iz izbegličkih mesta u inostranstvu i Jevreji ratnici, radujući se sreći, što su, na po-sletku, doživeli osloboćenje otadžbine i svoje oslobođenje. Razume se, da su i tu s bolom pomenuti oni, koji su svoj život ostavili negde na frontu, ili u zarobljeničkim logorima. Oni pak jevrejski ratnici, čije se mesto smrti nije moglo utvrditi, ujedinjeni su u sveopštem pojmu „Neznanog junaka", koji je našao opravdani izražaj u podignutom spomeniku na Avali.
Tražeći svoje prirodno pravo, život se u Beogradu postepeno vratio u svoj stari kolosek, i u njemu se povratio i život Jevrejstva Beograda. Ujedinjenjem naroda Srba, Hrvata i Slovenaca, ujedinili su se i Jevreji oslobođenih krajeva preko Dunava, Save i Drine, koji su se sa njima šest puta brojno povećali. Proširena otadžbina pridobila je oko stotinu novih jevrejskih veroispovednih opština sa preko 70.000 duša. Ma da su te opštine već od ranije bile dobro organizovane, smatrale su istaknute vođe Jevrejstva u Beogradu za nužno, da se pristupi novoj organizaciji celokupnog Jevrejstva u Kraljevini, saobrazno novom državnom i političkom uređenju države. Radi toga održano je više sastanaka sa prvacima jevrejskih opština u Zagrebu, Sarajevu, Subotici i Osjeku, i u leto 1919. god., na jevrejskom kongresu u Osjeku, doneta je načelna odluka, da se stvori: Savez Jevrejskih Vero-isaovednih Oaština u Kraljevini S. X. S. sa zadatkom: „Da se stara o pojedinim opštinama, da posreduje u službenom saobraćaju između državnih vlasti i njih, da ih, ako zahtevaju, zastupa pred državnim vlastima i da ovima daje mišljenje o svima zakonskim projektima, naredbama i odredbama koje se tiču je-vrejskih veroispovednih opština".
Na drugom kongresu u Zagrebu, novembra meseca 1920. god., primljena su pravila Saveza i izabran je za predsednika Saveza d-r Hugo Špicer, iz Oseka, a za potpredsednika Izvršnog Odbora Saveza izabran je d-r Fridrih Pops, iz Beograda.
Ministarstvo Vera, primivši nacrt pravila, po-slalo ga je svima pokrajinskim nadleštvima na mišljenje, i tek posle godinu dana potvrdilo je taj statut, avgusta meseca 1921. godine.
Rabini Kraljevine S. X. S, prožeti željom, da rade na uzdizanju religioznog i prosvetnog života Jevrejstva, osnovali su Savez Rabina, oktobra meseca 1923. god. u Zagrebu. Skupština Rabina izabrala je većinom glasova za svoga predsednika d-ra Isaka Alkalaja, Glavnog Rabina Kraljevine Srbije, i mesec dana posle kongresa naimenovan je d-r Alkalaj Kra-ljevskim ukazom Vrhovnim Rabinom Kraljevine S. X. S, i istovremeno odlikovan lentom ordena Sv. Save prvog stepena.
Oba saveza zanimaju se pitanjem preuređenja jevrejskog verskog i kulturnog života s obzirom na nove državne prilike, stvorene ujedinjenjem teritorija bivše austro-ugarske monarhije, koje sada pripadaju Kraljevini S. X. S.
Dok su u svima oblastima te monarhije ven i ranije postojali zakoni, koji su priznavali ravnopravnost jevrejske konfesije i uredili njen odnos prema državi, nije ga bilo u predratnoj Srbiji ni u kakvoj formi. Po samom ustavu iz 1888. god. bila su svakom građaninu Kraljevine Srbije zajamčena sva građanska prava i sloboda ispovedanja svoje vere. Vlada i sve vlasti u zemlji priznale su ravnopravnost Jevrejima i potvrdili statute autonomne uprave njihovih verskih opština, ma da sve to nije bilo izrično naglašeno naročitim zakonom. Prirodna tolerancija i uviđavnost srpskih vlasti dobro su zamenili zakone, jer su imali svoju osnovu u uzajamnom poverenju. Međutim, po ujedinjenju sa pokrajinama koje su imale ovakve zakone, trebalo je, i zbog regulisanja odnosa svih veroispovesti među sobom, i prema državi ponaosob, stvoriti ovakav zakon, koji bi u duhu novog Ustava uredio ravnopravnost svih priznatih vera i njihov odnos prema državi. Potreba ovakvog zakonskog uređenja oseća se kod svih konfesija u toliko više, što dosadašnji zakoni u pokrajinama bivše austro-ugarske monarhije nisu bili jednoobrazni za sve oblasti. Bilo je četiri ovakva zakona, i to u onom delu kraljevine, koji je ranije pripadao Austriji, drugi u Vojvodini, treći u Hrvatskoj i Slavoniji, a četvrti u Bosni i Hercegovini.
Ministri Vera sazivali su s vremena na vreme konferencije predstavnika svih priznatih veroispovesti radi saslušanja njihovih želja i radi savetovanja o obliku ovakvog zakona. Jevrejski delegati, iznoseći svoje želje i predloge, zadali su vladi najmanje briga, pošto su u njima tražili samo ravno-pravnost i recipronitet sa ostalim konfesijama. Ipak se do sada nije još došlo do konačnog rezultata. Zakonski predlozi pojedinih konfesija, pa i jevrejski, nalaze se još u stadijumu proučavanja.
Savez Jevrejskih Veroispovednih Opština bavio se u više mahova pretresanjem nacrta jednoob-raznog statuta za sve veroispovedne opštine, izrađenog od predsednika Saveza, d-ra Huga Špicera, ali ga nije još usvojio. Bavio se takođe pitanjem osnivanja seminara za veroučitelje i za niže sveštenstvo, ali i ovo pitanje nije izašlo iz okvira akademskih rasprava, pošto Savez još ne raspolaže potrebnim novčanim fondovima za ovakav institut. Savez je, međutim, postigao lepe uspehe u međusobnom upoznavanju i zbližavanju jevrejskih predstavnika iz raznih krajeva, koji u dosadašnjem odeljenom životu i radu nisu imali neposrednih zajedničkih interesa. U zajednič-kom radu i stalnom dodiru sa saplemenicima raznog naziranja i raznolike prošlosti, Savez teži za tim da usavršava načela i mentalitet jugoslovenskog Jevrejstva, kako bi u novoj državi predstavljali složnu celinu, jednako korisnu svojoj naciji i državi.
Od sveopšteg načela jednoobraznosti odvojile su se osam manjih verskih opština, sa ukupnim brojem od tri hiljade duša, tako zvani ortodoksi, i obrazovali zaseban Savez Veroispovednih Opština i Savez Rabina. Pravdajući svoje separatističko istupanje kao potrebno radi što strožijeg očuvanja pobožnosti i jevrejskih tradicija, ortodoksi se staraju da svoje religiozne potrebe podmire na svoj osobeni način, odvojen od ostalog Jevrejstva. Ipak ih ne možemo smatrati ze neku drugu sektu u Jevrejstvu, pošto se, u stvari, ničim drugim ne razlikuju od ostalog Je-vrejstva, izuzev svojom rigoroznom pobožnošću.
Na polju rada oko pomaganja svejevrejskog pokreta za obnovu jevrejske narodne domovine u Palestini, pokazalo se beogradsko Jevrejstvo solidarno sa bra-ćom ostalih krajeva u Kraljevini. Zemaljska Cionistička Organizacija ima još uvek svoje sedište u Zagrebu, gde se izdaju časopisi: „Židov", „Gideon" i „Haaviv". Predsedništvo Organizacije sastavljeno je od zastupnika svih krajeva, a sadašnji predsednik Zemaljske Cionističke Organizacije je d-r David Alkalaj, advokat u Beogradu, jedan od bivših ličnih saradnika pokojnog d-r Hercla.
Decembra meseca 1925. god. posetio je Beograd cionistički prvak Menahem Usiškin, iz Jerusalima, i tom prilikom primio ga je Ministar Inostranih Dela, d-r Momčilo Ninčić, koji mu je ponovo izjavio simpatije Kraljevske Vlade prema obnovi jevrejske narodne domovine u Palestini, raspitujući se potanko o napredovanju rada u Palestini.
U svom odnosu prema državnoj politici, beogradski Jevreji očuvali su svoje pravo političkog opredelji-vanja po individualnom ubećenju. Kao i pre rata, tako i sada, vidimo ih zastupljene u raznim političkim strankama. Pre rata dala je radikalna stranka beo-gradskom Jevrejstvu i jedan poslanički mandat. Posle rata bili su pojedini Jevreji kandidovani od radi-kalne i demokratske stranke, ali do sada nije nijedan bio izabran. Međutim su zastupljeni u Upravi i Odboru Opštine Grada Beograda sa više mandata. 1923. godine bio je d-r Fridrih Pops duže vreme zastupnik Predsednika Opštine, a i sada su jedan kmet i dva odbornika Jevreji. Zanimljivo je, da se redovno pre parlamentarnih i opštinskih izbora razvija posebna živa agitacija među Jevrejima, i na tim zborovima čuju se, pored jevrejskih govornika, i najistaknutiji prvaci političkih stranaka.
U pogledu unutrašnjeg, to jest verskog, kulturnog i humanog, rada, razvili su Jevreji Beograda u poratnim godinama dosta plodnu delatnost. Dve opštine, se-fardska i eškenaska, u administrativnim poslovima odvojene jedna od druge i na osnovu svoje autonomne uprave, živo i predano rade na izgradnji svojih razgranatih istitucija. Po neke od tih ustanova predstavljaju zajedničko polje rada, pošto su, u cilju zajedničkog rada, stvorene od građana jednog i drugog obreda.
Sefardska veroispovedna opština broji oko 6.000 duša. Na čelu opštine upravlja njenim poslovima Predsednik Rafailo Finc (od 1920. god.). Verski po-glavar opštine je d-r Isak Alkalaj, koji je ujedno i Vrhovni Rabin Kraljevine S. X. S. (od 1923. god.). Opštinska Uprava jednako pažljivo i konsekventno sprovodi cilj rada u stalnom unapređenju opštinskih poslova, oko ostvarivanja svih verskih i kulturnih potreba svoga građanstva. Ona se stara da se školska deca vaspitavaju u duhu tradicionalnog Jevrejstva, i da se služba Božja u obema svojim sinagogama održava na visini religije. Ona je, u cilju ostvarivanja te namere, angažovala sposobne sveštenike i učitelje. Haham Jakov Altarac, koji je kroz decenije zauzimao mesto Hahama i učitelja u ovoj opštini, ističući se izdavanjem verskih i istorijskih knjiga, „Haham Behor", kako su ga građani zvali, umro je 1919. god. i bio otpraćen do večitog počinka svima počastima od cele jevrejske opštine. Popunila je i mesto pokojnog Hahama Nisima Teste, koji je kroz decenije bio omi-ljeni hazan i zastupnik rabinera u opštini. Haham Testa umro je 1922. god. iskreno oplakan od celog Jevrejstva Beograda, čija je osobito simpatična ličnost bio. 1926. god. o Pashi sledovao mu je i dugogodišnji drug Haham Avram Alkalaj, zaslužan sveštenik i veroučitelj ove opštine.
1924. godine umrla je u Beogradu i sahranjena sa velikim počastima poznata patriotska radenica, do-brovoljac iz turskih i bugarskih ratova prošloga veka i neumorna radenica u ratovima 1912—18. god., Neti Munk.
Pokroviteljstvo ove opštine uživaju sledeće ustanove, koje svojim radom zaslužuju da se ubroje meću najvažnije: Društvo „Oneg Šabat i Gemilut Hasadim", sa religioznim i humanitarnim ciljevima, koje je veoma popularno u graćanstvu, uspelo je da podigne u Jevrejskoj ulici lepi društveni dom, gde se neguju stare jevrejske vrline i običaji. Dom je sazidan po projektu arhitekta Samuila Sumbula, a za ostva-renje projekta stekao je velike zasluge društveni predsednik, beogradski trgovac Nisim B. Aron. U Domu postoji i odelenje za izdržavanje iznemoglih staraca i starica, ali nije još predato svojoj nameni, pošto se do sada još nisu mogli osigurati potrebni novčani fondovi za izdržavanje toga zavoda.
„Jevrejsko Žensko Društvo", osnovano 1874. godine, razvija jednako plodnu delatnost pod upravom zaslužne predsednice Jelene S. De-Majo. Društvo je do sada, pored svojih redovnih zadataka humanitarne prirode, uspelo, da ostvari jevrejsku zanatsku školu za devojke, u kojoj se poučava, osim školskih predmeta, izrada rublja i haljina. Pod nadzorom članica društvenog odbora i subvencijom Ministarstva Trgovine i Industrije, ta škola uspešno napreduje. Predsednica društva organizovala je i Udruženje Jevrejskih Ženskih Društava Kraljevine S. X. S, čiji su članovi skoro sva društva jevrejskih žena u zemlji. Radi ostva-renja potrebe jevrejske ferijalne kolonije, uzelo je društvo na sebe da stvori jevrejskoj slabunjavoj deci mogućnost lečenja za vreme ferija, i 1925. godine kupilo je jednu vilu.na našem primorju, u Boki Kotorskoj. 1924. god. svetkovalo je društvo pedesetgodišnjicu uspešnoga rada uz javno priznanje zvaničnih krugova u prestonici i tom prilikom izdalo opširni istorijat svoga dosadašnjeg rada.
„Srpsko-Jevrejsko Pevačko Društvo", osnovano 1884. godine, razvija stalno svoj plodan rad oko širenja srpskih i jevrejskih pesama. Društvo sudeluje u službi Božjoj u novoj sinagozi prilikom jevrejskih i državnih praznika, i svojim redovnim koncertima prikazuje se graćanstvu u svom uspešnom radu.
Dobrotvorno Društvo „Potpora", osnovano 1897. godine, jednako potpomaže jevrejsku omladinu školovanjem i usavršavanjem svojih pitomaca u nauci i zanatima. Posle rata uzelo je društvo na sebe, pored ispunjavanja dosadašnjeg zadatka, i opskrbu i vaspi-tavanje jevrejske ratne siročadi.
Eškenaska opština pokazuje posle rata stalan napredak. Broj duša koji je u 1912. god. dostigao šest stotina, popeo se do ove, 1926., godine na preko hi-ljadu trista duša. Opština je već i pre rata bila spremna da podigne novu lepu sinagogu i školu za veronauku. Za ostvarenje toga cilja ona je, stalnom štedJvivošću, prikupila skoro celu sumu novaca po-trebnu za taj cilj. Mećutim, usled opadanja vrednosti poratnog novca, moralo se voditi ponovo računa o ve-likoj sumi koja bi sada trebala za podizanje te zgrade. Predsednik opštine, d-r Fridrih Pops, uz saradnju skoro svih Jevreja u Kraljevini, uspeo je da ostvari davnašnji ideal eškenaskih Jevreja u Beogradu. Na dan 15. juna 1924. god. položen je, na svečan način, kamen-temeljac novoj opštinskoj zgradi u prisustvu Kraljevog i Vladinih izaslanika u Kosmajskoj ulici broj 19. Ova svečanost bila je veoma impozantna. Kralj i Kraljica, koji su boravili onda na Bledu, obećavši da će lično prisustvovati svečanom osvećenju Hrama, potpisali su svojeručno povelju, napisanu na pergamentu, i ovlastili svoga izaslanika da je položi u Njihovo Ime u temelj zgrade. Toj svečanosti prisustvovali su i mnogi predstavnici bratskih opština i raznih korporacija iz cele Kraljevine. Mesto za sinagogu poklonila je Opština Grada Beograda, a projekat zgrade izradio je mladi arhitekt Milan Šlang. 1. novembra 1925. god. primila je opština jedan deo zgrade na upotrebu, a svečano osvećenje zgrade obaviće se u leto 1926. godine, kada će unutrašnje uređenje i ukrašenje Hrama biti gotovi. Taj monumentalni dom staje preko tri miliona dinara, suma koja je ušla delom iz zaveštanja imanja Hermana i Hane Flajšera u ulici Miloša Velikog broj 85., a delom od priloga članova opštine, pojedinih bratskih opština i darodavaca u celoj Kraljevini. Vredno je pomena da je priličan broj Srba pravoslavne vere, u znak prijateljstva i pažnje prema svojim sugrađanima Jevrejima, doprineo omogućenju podizanja Doma, prilozima u novcu i materijalu.
Najvažnije ustanove eškenaskih Jevreja predstav-ljaju: „Hevra Kadiša," koja pod tim imenom postoji ve-kovima, sa plemenitim ciljem da se stara o dostojanstvenom načinu pogreba svih umrlih eškenaskih Je-vreja, davanjem pomoći siromašnim bolesnicima, podizanjem nadgrobnih spomenika onim umrlim Jevrejima o čijim se grobovima ne staraju drugi, održavanjem spomena „Maskir", pored drugih humanih i kulturnih ciljeva.
Eškenasko Žensko Društvo „Dobrotvor", osnovano 1894. god., potpomaže eškenasku sirotinju, uzima stalno učešće u svima pokretima za širenje humanosti, poboljšanje higijene, i unaprećuje druželjublje svojim sastancima i priređivanjem zabava preko svoga Odbora Gospođica. Društvo živo sarađuje sa sličnim društvima, kako jevrejskim tako i srpskim, u Beogradu, na radu oko poboljšanja socijalnih i humani-tarnih prilika u zemlji.
Mesna Cionistička Organizacija predstavlja udruženje sefardskih i eškenaskih Jevreja Beograda, koja, kao podružnica Svetske Cionističke Organizacije, sarađuje sa Jevrejima celsga sveta na podizanju nacionalne svesti i na širenju jevrejskog jezika i jevrejske kulture. Ona sudeluje, preko platioca godišnjeg šekela (zlatnog dinara godišnje za Svetsku Cionističku Organizaciju) u izborima delegata za Zemaljsku Organizaciju u Zagrebu i delegata za Cionističke Kongrese. Ona sarađuje, preko svojih delegata, u akciji skupljanja novca za obnovu Palestine i u svima pitanjima koja se tiču Cionizma.
Za Jevreje naseljenike u Palestini iz naše Kraljevine, dodelio je Jevrejski Narodni Fond potrebno zemljište za osnivanje Jugoslovenske Farme u Palestini.
Jevrejsko Omladinsko Udruženje priređuje česte sastanke u kojima se Omladina upoznaje sa problemima Cionizma, jevrejske književnosti i obnove Palestine.
Loža „Srbija" svetskog ordena „Bene-Berit" osnovana je u Beogradu početkom 1911. godine, kao ustanova sefardskih i eškenaskih Jevreja. Ona živo radi na kulturnom podizanju jevrejskog plemena u opšte i na širenju idealnih težnji: dobročinstva, bratske ljubavi i sloge i traži od svojih odabranih članova negovanje građanskih dužnosti, časti i patriotizma. Iniciativom Lože osnovano je još pre rata „Jevrejsko Gimnastičko Društvo". Loža je podstakla i ideju o zanatskoj školi, koja je ostvarena posle rata. Ona je prihvatila ideju o osnivanju „Jevrejskog Muzeja" sa zadatkom, da prikuplja starine iz prošlosti Jevreja u Kraljevini S. X. S. Loža je priredila u zimu 1924—25. godine ciklus popularnih predavanja za Je-vreje, gde su i beogradski profesori Univerziteta govorili. Ona nastojava da stvori bratski odnos meću Jevrejima cele Kraljevine.
Kako sefardska tako i gškenaska opština imaju još, osem navedenih, i drugih institucija, zasnovanih sa raznim humanitarnim i kulturnim ciljevima. Ta udruženja su ili samo sefardska ili samo eškenaska, ili, pak, zajednička.
Ekonomsko stanje beogradskih Jevreja razvijalo se uporedo i srazmerno opštem razvitku prestonice. Sve pojave privrednih promena, i dobre i zle, obu-hvatile su Jevreje u istoj meri kao i sve druge zainteresovane privrednike u zemlji. Već odavno ne postoji više u Beogradu kakva naročita „jevrejska trgovina". Jer po uslovima trgovačkih, zanatskih i esnafskih zakona, trgovina je slobodna i pristupačna svakome, ko se želi njom baviti. Ne bi se, zato, moglo reći, da Jevreji predpostavljaju izvesne grane trgovine drugima, i da preovlaćuju ma na kom polju privrede. Na protiv, poznato je u opšte, da su Srbi, kao narod agrikulture i bez naročitih tradicija u trgovini, vrlo brzo i temeljno naučili sve veštine trgovine većeg zamašaja. Nekadašnji veliki promet izvoza i uvoza, bankarstva i sarafluka, konfekcije i kožarstva, kojima je, nekada, Jevrejin-trgovac, pomoću svojih prekomorskih veza, tako reći, vladao, odavno nije više u njegovim rukama. On tek participira u tim poslovima onoliko, koliko mu njegova finansijska sredstva i lične sposobnosti to dopuštaju. Ipak su Jevreji skoro u svima granama narodne privrede, bar delimično, zastupljeni.
U izvozu zemaljskih proizvoda: žita, šljiva, vina, rakija, koža i dr. uzimaju jevrejske firme znatan udeo, imajući dobrih trgovačkih veza sa inostranstvom. Oni sudeluju ponešto i u rudarstvu i domaćoj industriji tkanina, sapuna, tutkala, gvožđa i dr. Zastupljeni su u bankarstvu, preko nekih manjih ali zato solidnih banaka. Veliki procenat Jevreja bavi se posredničkim poslovima između inostranih fabrikanata i prodavaca i srazmerno veliki broj jevrejskih trgovaca bavi se prodajom robe potrošačima. Imajući radnje sa firmama u svima glavnim ulicama Beograda, čini se posmatraču, da vladaju pijačnom trgovinom. Ali su, u stvari, mnogo manji od trgovaca grosista, koji tiše ali izdašnije obavljaju posao. U veleprodaji robe Jevreji održavaju često ortakluk sa Srbima, snabdevajući trgovce na malo u unutrašnjosti zemlje.
U zanatstvu zastupaju Jevreji Beograda skoro sve vrste zanata u zemlji. Ima ih u strukama od najprostijeg radnika pa sve do modernog veštaka u zanatu. Ima Jevreja skretničara, ložača, bravara, stolara, krojača, obućara, bojadžija, tipografa, mehaničara, mašinista, gravera, časovničara, zlatara, fotografa, štampara, knjižara-izdavača itd.
U slobodnim profesijama visoko kvalifikovanih umnih radnika ima Jevreja: učitelja i profesora, lekara, advokata, inžinjera rudarskih, mašinskih i građevinskih, arhitekta, hemičara, apotekara, novinara i t. d.
U umetnosti zastupljeni su: u književnosti i muzici; u pozorištu kao glumci i pevači, u baletu itd.
U svima granama javnog i društvenog života, koje su organzovane po strukama, ima Jevreja i u upravi tih organizacija. Ima ih, u srazmerno manjem broju, u državiim nadleštvima raznih ministarstava i u oficirskom koru; zastupljeni su u Lekarskoj, Trgovačkoj i Zanatskoj Komori, Advokatskom Udruženju i u raznim drugim organizacijama poslodavaca i zaposlenih.
Zasebnih jevrejskih ustanova ima samo u oblastima verskih, narodnih i kulturnih interesa. Inače, u svima granama privrednog i socijalnog života, rade Jevreji zajedno i uporedo, kao građani, sa Srbima.
Njihov udeo u tom radu odaziva se često blagotvorno po društvo. Bilo je slučajeva, da neka jevrejska firma slavi jubilej svoga dvadesetpetgodišnjeg, pedesetgodišnjeg ili čak šezdesetgodišnjeg rada, što, svakako, svedoči o solidnosti dotičnih firmi. Ovakva proslava propraćena je obično simpatičnim člancima u dnevnoj štampi. Ima, razume se, i dosta neuspeha u radu koji povlače nagodu, stečaj i bankrotstvo, kao i kod drugih trgovaca.
Jevreji su, srazmerno njihovom broju, u merkantilnoj struci jače zastupljeni nego Srbi. Pošto su, silom prilikama, skoro sasvim isključeni iz konkurencije u drugim strukama, na primer, težaka, državnih činovnika i oficira, prirodno je, da se, kao varoški elemenat, moraju koristiti slobodnom trgovinom i slobodnim profesijama, tražeći polje rada tamo gde ga mogu naći. Oni pak Jevreji, bez naročite spreme i bez prirodnog dara, koje i sreća ostavlja, a njih ima, nažalost, srazmerno mnogo u Beogradu, padaju na teret jedne i druge verske opštine i njihovih insti-tucija. To je sirotinja koju izdržava jevrejsko dobročinstvo.
U celom životu beogradskih Jevreja očevidna je tendencija, da se prilagode socijalnom stanju srpskog Beograda i da s njim zajedno rade na stalnom uzdizanju njegovog kulturnog stepena, privredne snage i opšteg blagostanja. Pored srdačnih i duhovnih veza što ih Jevrejin gaji prema starodrevnom Beogradu, on nosi u sebi uverenje, da može srećno živeti i napredovati samo u sredini naprednog, kulturnog i srećnog stanovništva Beograda.
Sva copyright prava ima B'nei B'rit loža Srbija 676 i ona je saglasna da se knjiga objavi kao web prezentacija doprinoseći time predstavljanju istorije Jevreja Balkana i to bez bilo kakve finansijske nadoknade.
