SABITAJ CEVI. KARAITI. - DOBA TURSKIH RATOVA OD 1683. DO KARLOVAČKOG MIRA 1699. GOD.
U godinama 1650. do 1666. uzrujavao je jedan neobičan pokret jevrejske duhove po celom svetu. Pojava fantastičnog i mističnog sanjalice Sabetaja Cevi iz Smirne (rođen 1626. god.), koji se izdavao za Mesiju, izazvala je silno uzbuđenje u jevrejskim krugovima, pa su se i mnogi Hrišćani zanimali tim pokretom. Veliki je broj rabina od glasa pristao među verne pobornike ideje Mesijanizma i masa je Jevreja, zaneta pokretom, u želji i nadi, da je došao čas spasa i oslobođenja ljudskoga roda. Kraj toga lažnoga Mesije bio je više smešan no tragičan. Bio je uhapšen od turskih vlasti, kada se hteo prijaviti sultanu u audijenciju. Kad su mu zapretili smrću za pokušaj pobune i veleizdaje, pokazalo se da je Sabetaj bio običan šarlatan, jer je kukavički spasao sebi život, primivši Islam. Ali ni sa fesom na glavi nije mogao postići poverenje turskih vlasti, jer je više puta bio uhvaćen u vezi sa svojim ranijim jevrejskim pristalicama, te je zbog toga poslat u Ulcinj, u Crnoj Gori, gde nije mogao imati nikakve veze sa Jevrejima i tamo je u samoći umro 1667. g.
O tom događaju imamo čitavu zbirku književnih priloga za i protiv toga varalice, čak i od rabina dalekih krajeva severne Nemačke i Poljske. Međutim, nikakvih podataka o tome nemamo od rabinskih autoriteta u Beogradu. Pretpostavljamo, stoga, da je tada već položaj beogradskih Jevreja bio vrlo rđav, te se ovdašnji rabini, usled strogog nadzora turskih vlasti, nisu usuđivali pisati o tom pokretu, koji je od strane turskih zapovednika bio zabranjen kao antidržavno delo.
Još čudnovatije čini nam se tvrđenje Sopronovo u njegovoj knjizi, strana 203., da je jedan deo beogradskih Jevreja u drugoj polovini XVII veka pripadao sekti Karaita,1) koji su doveli za svog rabina nekog slavnog naučnika sa Krima. Sopron2) nam ne kazuje izvor iz koga je crpeo to svoje tvrđenje. Znamo da su Karaiti imali svoju veliku opštinu u Carigradu, da su živeli u manjim kolonijama u Solunu, Jedrenu i Sofiji, da su stajali u stalnoj vezi sa jednovernim na poluostrvu Krimu, gde ih je bilo u većim masama, ali nigde nismo naišli na njihove tragove u Beogradu. Istoga je mišljenja i pisac istorije Jevreja u Turskoj, Solomon Rozanes, kome smo se obratili za obaveštenje po toj stvari. On je mišlenja, da je Sopron tu zamenio ime varoši Beograda sa istim imenom Bjelgrad, u Besarabiji, blizu Ismaila, gde su živeli Karaiti u tom vremenu.
Posledice burnih događaja od 1683. g. pa nadalje bile su naročito za Jevreje u Beogradu sudbonosne. Očajna borba između dvaju najmoćnijih careva tekla je skoro bez prekida do 1717. g. Bojno polje obuhvatilo je ceo tok srednjeg Dunava i po koji put bilo je produžavano od Beograda drumom do Niša. 1683.
1) Karaiti su jevrejska sekta, koja se odvojila od rabinskog jevrejstva u X veku, priznavajući za podlogu jevrejske religije samo propise iz Biblije.
2) Ovde valja konstatovati, da su citirani jevrejski izvori za istoriju Jevreja u Beogradu potpuno nepoznati istoričarima srpske istotorije, koji vrlo retko pominju postojanje Jevreja u Beogradu. Sopronu bili su poznati događaji, koji su u odlomcima nađeni po raznim arhivama, te je i njemu bilo teško od ovakvih odlomaka stvarati zaključke, koji bi mogli objasniti pojedine događaje. Taj period, blizu 150 godina, uređenog opštinskog života beogradskih Jevreja nije podstakao Soprona da ga istorijski više istraži i obradi, kao što to nisu učinili ni drugi istoričari.
god. prodrli su Turci do Beča, ali pomoću poljskog kralja Jovana Sobjeskog poraženi i skoro uništeni, izgubili su 1686. g. Budim i 1688. g. i Beograd. Turci su 1690. g. ponovo osvojili Beograd i bojno se polje zaustavilo oko Srema i Banata, gde je neprestano sledovala bitka za bitkom. 1699. g. postignut je mir u Karlovcima, koji je dodelio veći deo Srema Turcima, u kome su ovi godinama podizali pograničnu ogradu sve do Mitrovice. I ovaj mir nije bio duga veka, jer su se obe strane i posle mira spremale za novi rat.
Za celo to vreme nije moglo biti ni opstanka ni života mirnom stanovništvu, koje nije imalo uzroka zagrevati se ni za koju od zavaćenih strana. Turci su odavno prestali da favoriziraju Jevreje. I u samom Carigradu morali su se Jevreji boriti i upotrebljavati razna sredstva radi zadobijanja privremenog blagovoljenja pojedinih vezira, a pogotovo su u provinciji bili izloženi samovolji pojedinih zapovednika i paša. Pojedini zapovednici ucenjivali su imućnije Jevreje i opštinske uprave, a pokatkad im i imanja oduzimali. Na ratnom području prestale su trgovačke veze a drumovi i hanovi bili su podjednako opasni za trgovačke putnike. Jevreji su usred tih prilika postepeno napuštali Beograd i okolinu i tražili druge varoši van ratnog područja. Oni, pak, koji su ovde dočekali ulazak austrijske vojske, bili su još gore sudbine. Fanatičnom netrpeljivošću katoličkog klera bili su gonjeni od njega i od jezuitskog sveštenstva, mučeni, zarobljavani i odvoćeni u daleke krajeve rimskog carstva, a samo je najmanji deo tih mučenika ostao u životu. U velikoj austrijskoj carevini bilo je, istina, mnogo jevrejskih opština, ali se i u tim opštinama samo vegetiralo iz dana u dan. Tamo je vladao čitav jedan sistem ograničenja, sastavljen naročito za Jevreje. Oni su, po propisu, stanovali u nekom zasebnom kraju varoši, zvanom „geto", okruženom visokim zidovima, sa kapijama noću zatvorenim. Vlasti su vodile strogog računa o broju stanovništva, koje je bilo opterećeno zasebnom porezom: „Jis1ep51"eieg". Da se ne bi množili, Jevreji su morali tražiti dozvole za ženidbu i dozvole za stanovanje. Često ih je napadala ulična rulja, koja ih je zlostavljala, ganjala i ubijala. Kad su jezuitske vlasti htele prikriti neke svoje zlobnosti i nasilja, od kojih je sve stanovništvo trpelo, puštana je rulja da se zadovolji pljačkom Jevreja.
Baveći se većinom trgovinom i zanatima, dugotrajni rat između Turske i Austrije značio je za Jevreje uništenje. Njihova bedna egzistencija nije im više omogućavala zaradu kojom bi se otkupljavali, bar za izvesno vreme, od napadaja pljačkaša. Pošto je u tim godinama bilo nemoguće obdvljati u miru neki zanat ili trgovinu, bilo je prirodno, što su Jevreji u većini napustili Beograd.
Na suprot svemu počeli su se Jevreji, posle zaključenja karlovačkog mira, skupljati i tražiti napuštena ognjišta u Beogradu, u koliko su ih mogli naći. Pojedine zanatlije i sitničari nastanili su se ponovo u Beogradu, ali veroispovednu opštinu nisu mogli obrazovati. Hramovi, škole i druge javne zgrade bili su uništeni požarom i bombardovanjem, a taj mali broj Jevreja nije bio u mogućnosti da ih obnovi. Tako su se jedva održavali u bedi i oskudici, bez ekonomskog i kulturnog napretka.
Sva copyright prava ima B'nei B'rit loža Srbija 676 i ona je saglasna da se knjiga objavi kao web prezentacija doprinoseći time predstavljanju istorije Jevreja Balkana i to bez bilo kakve finansijske nadoknade.
