JEVREJSKO NARODNO PREDANJE.
PRVI TRAGOVI NJIHOVOG BAVLJENJA U BEOGRADU.
Kod Jevreja u Beogradu održava se uverenje, da su njihovi saplemenici u tome starodrevnom gradu živeli od prastarih vremena. Idući po tragovima ranijih pokoljenja u Beogradu, nailazimo na izvore, koji nam tu tradiciju potvrđuju, ma da su pismeni dokazi iz starih vremena vrlo oskudni i nepotpuni. Tu oskudicu pismenih dokumenata, uostalom, osećaju i žale svi istraživači istorije Beograda. Što je istorija utvrdila, dovoljno je poznato: da su Kelti u četvrtom veku pre Hrista ovim putem prešli Dunav, i služeći se prostranim zaklonom na utoku Save u Dunav, tu ostavili vojničku stražu i prodrli do gornjeg toka Vardara. Rimljani su ih u svom nadiranju na Balkan oterali oko sredine prvog veka pre Hrista i ovde podigli veću tvrđavu, u koju su smestili stalnu vojničku posadu. Već u trećem veku bio je Singidunum jaka uređena tvrđava sa dosta brojnom civilnom kolonijom.
Uporedo sa ovim istoriskim tvrđenjem održava se jevrejsko predanje, da je beogradska tvrđava postojala već za vreme jevrejske države, i da je grad Beograd bio Jevrejima poznat već u to doba. Na osnovu ovakve tradicije može se tumačiti jedan važan obred u jevrejskoj religiji, koji beogradski Jevreji održavaju običajem, koji se ponavlja svake godine o svetkovini Purima.1). Oni čitaju, naime, u Sinagozi knjigu o Estiri i drugog dana Purima (PJušan Purim), koji je običaj propisan od Mišne2) samo za stanovništvo onih tvrđava, koje su postale za vreme jevrejske države. Moramo, zato, pretpostaviti, da su se i beogradski Jevreji uvek pridržavali ovog običaja, jer nije verovatno da su sa tim običajem počeli tek u nekom docnijem dobu, kada je, po propisu Mišne, vezan za stalnu tradiciju.3)
U istorijskim izvorima koji govore o starom Beogradu, ne spominje se nijedan događaj, koji bi stajao u vezi sa ovdašnjim Jevrejima. Svakako se ta okolnost ne može uzeti kao prilog tvrđenju, da tada nije bilo Jevreja u Beogradu. I mnogi važniji događaji opšte istorije iz starog veka ne mogu se dokumentarno dokazati, tako, naprimer: neprekidni red i imena osvajača grada Beograda, poreklo, narodnost, pa ni jezik i religija raznog njegovog stanovništva. Usled toga oskudevamo i mi u istorijskim izvorima, koji se odnose na Jevreje Beograda.
Prvi put pojavljuje se ime Beograd u vezi sa Jevrejima oko godine 950. Događaj u koji je to ime upleteno toliko je važan, da ga vredi ovde spomenuti. Rabi Hisdaj Ibn Šaprut, zauzimao je na dvoru kalife Abdul Rahmana III u Kordovi visoki položaj tumača i diplomatskog predstavnika. Strani izaslanici na dvoru tražili su prijateljstvo i posredovanje kalifina ljubimca u svima svojim poslovima. Od poslanstava vizantiskih i pograničnih zemalja saznao je Hisdaj da postoji moćna carevina od Crnoga Mora pa do Kaspijskog jezera, između reka Dona i Volge, imenom Hazarsko carstvo, gde vladaju jevrejski poglavari imenom Hagani. Hisdaj je sve življe želeo, da dođe do pismene veze sa Haganom Josifom XI. U tome je posle mnogo truda srećno uspeo, kada je poslanstvo jednog slovenskog poglavara sa donjeg Dunava stiglo u Kordovu u kome su bila dva Jevrejina, Saul i Josif, koji su mu obećali, da će njegovo pismo otpremiti preko Mađarske, Beograda i bugarskih Jevreja.
Ovo je pismo sa odgovorom Hagana Josifa pridodato knjizi „Kuzari"1) od Jude Halevi, i tu čitamo prvi put o Beogradu i njegovim Jevrejima. Iz toga izvora saznajemo, dalje, da su na donjem Dunavu Jevreji živeli i među prvim Slovenima Balkanskog Poluostrva i da su sudelovali u poslanstvu svoga kralja mavarskom kalifi.
O Jevrejima u Beogradu saznajemo tek nešto više od istoričara staroga doba, čijim se izvorima služio u svom iscrpnom delu zemunac Sopron. On citira savremene istoričare 1205. god. za vreme kralja mađarskog Andreje II, koji opisuju raspikućnog kralja, koji je bezumno rasipao narodno blago, te je zbog stalnog traženja novih prihoda umanjio vrednost novcu, prodavao visoka zvanja i davao pod zakup prinose od svoje poreze i prodaju soli Jevrejima i Izmailjima.2)
Ma da su istorijski izvori u jevrejskim knjigama tek docnijeg datuma, ipak se u njima jasno primećuje postojeća tradicija, da su Jevreji u Beogradu živeli u znatnom broju za vreme cara Dušana i kneza Lazara. Po tvrćenju Rozanesa stajali su Jevreji Beograda u živoj trgovačkoj vezi sa saplemencima u Dubrovniku, Mlecima i Ankoni, s jedne, i braćom u Ugarskoj, s druge strane. Po svemu izgleda da su Jevreji za vreme cara Dušana i kneza Lazara u XIV veku znatno sudelovali u prekomorskoj trgovini, te se koristili privilegijama koje su Dubrovčani dobijali od cara Dušana. Pomenuti pisci Rozanes i Sopron saglasni su u tvrđenju, da su Jevreji bili dosta opasni konkurenti Dubrovčanima u trgovini.
Pominjući Beograd, Rozanes u više mahova ponavlja: da je u njemu postojala Jevrejska opština od pamtiveka.1)
Istoričar Konstantin Jireček spominje boravak Jevreja u srpskim zemljama u XII veku, pozivajući se na putopise Benjamina iz Tudele, samo u Valoni i Draču. On misli da tada u Dubrovniku nije još postojala stalna Jevrejska Opština, ali konstatuje, da je u XIV veku postojala ulica pod imenom „Žudioska". Prema tome se može odrediti vreme osnivanja jevrejske kolonije u Dubrovniku sa XIII vekom. Po njegovom mišljenju, Jevreji iz Valone, Drača i prekomorskih krajeva ipak su se zadržavali u Dubrovniku i to lekari i trgovci svojim poslovima, što je i dokumentima utvrđeno. Tako su i pojedini Jevreji dolazili iz makedonskih pristaništa do u unutrašnjost Srbije. Arhiepiskop Homatijan spominje Jevreje kao posednike vinograda blizu Kostura (Kastorije). Za vreme prve okupacije Srpske Države od strana Turaka, bili su i Jevreji zakupci poreze i prodaje soli.1)
Profesor Jireček, koji je napisao istoriju Srba samo do XVI veka, ne spominje ništa o Jevrejima u Beogradu. Citiramo ga zbog toga što spominje, da je u Dubrovniku postojala u XIV veku jevrejska ulica i da su i Jevreji i jevrejski trgovci sudelovali u dubrovačkoj trgovini, pa, prema tome, svakako su uživali privilegije cara Dušana. Može se takođe tvrditi, da nije bilo mržnje prema njima, pošto ih i arhiepiskop Dimitrije spominje kao vlasnike vinograda po selima, što znači, da su živeli usred naroda. Biće svakako tačno tvrđenje Jirečeka, da ih nije bilo u većim kolonijama u Južnoj Srbiji sve do osvojenja tih krajeva od Turaka, koje počinje sredinom XIV veka.
Sva copyright prava ima B'nei B'rit loža Srbija 676 i ona je saglasna da se knjiga objavi kao web prezentacija doprinoseći time predstavljanju istorije Jevreja Balkana i to bez bilo kakve finansijske nadoknade.
